- Вот ё... - пачаў было Янак, але стрымаўся, кашлянуў. - Ну ладно. Вы уберете мокр-рой тр-рап-кой, а мы пошли...
У сенцах Марыля шапнула Сані:
- Глядзі ж там за ім. Коб яшчэ чаго не ўтварыў.
Як чула ўсё роўна бяду яе матчына сэрца - не клалася спаць, хадзіла па хаце, прыслухоўвалася да кожнага гуку з вуліцы.
Рыпнулі веснічкі, і ў шыбу нехта пастукаў:
- Марыля!
Яна расчыніла акно. Стаяла суседка.
- Бяжы хутчэй у клуб! Там Янак твой пабіўса. З Чэканам...
Пакуль яна дабегла да таго клуба, бойкі ўжо не было. Не было і Чэкана. Некалькі хлопцаў, акружыўшы Янака, заціснулі яго ў кутку, не пускалі на залу, а ён, скрыгочучы зубамі, усё вырываўся з рук, лаяўся:
- Я ему покажу! Он у меня узнает! Ану, пустите!..
Насілу ўдалося яго супакоіць, прывесці дадому. Раніцаю, не паліўшы ў печы, Марыля пабегла да старшыні - перапрошваць, каб той, крый Бог, не падаваў на Янака ў суд за ўчарашнюю бойку. Настройвалася на нялёгкую размову, але Чэкан не даў і слова сказаць, махнуў рукою:
- Ды ладна, чаго там... Калі на тое пайшло, я і сам вінаваты, таксама пагарачыўся. Што тут пра гэта ўспамінаць! Скажыце лепш свайму малайцу, хай прыйдзе да мяне ў кантору, ёсць адна справа. Толькі хай доўга не цягне.
Янака да старшыні яна адправіла ў той жа дзень. Сын радасны вярнуўся з канторы, паведаміў, што яму прапанавалі харошую работу - калгас з гэтага лета мяркуе будаваць электрастанцыю, патрэбны людзі, якія б ставілі слупы, рабілі праводку ў хаты. А яны з Мікалаем - армейскія будаўнікі, работа знаёмая, і каму, як не ім, яе пачынаць?
Марыля, пачуўшы гэта, зраднела. Што ні кажы, а будзе цвёрды, пастаянны занятак - дык менш стане спакус на розныя выпіўкі, пагулянкі. А то гэты Гімнасцёркін, ці як яго, Сарочкін? - цацка добрая. У першы ж вечар злыгаўся з пакіданкаю, Гэляй Лявонавай, якая страціла ўжо ўсялякі сорам, абняславілася на цэлую акругу, павалокся да яе нанач.
Янак і праўда ўзяўся за работу з азартам. Цэлымі днямі прападаў у лесе - разам з брыгадаю рыхтаваў бярвенне.
Так было ўсё лета, усю восень, да самай зімы. Не сказаць, каб Янак гэты час не піў гарэлкі зусім. Здаралася выпіваў - у выхадны дзень, ідучы на танцы, але кампаніі яму асаблівай не было - Мікалай перабраўся да Гэлі зусім.
Горшае пачалося з надыходам зімы. Работа ў лесе скончылася, і электрыкі сталі праводзіць у хаты святло. Янак усё часцей вяртаўся дадому прыкметна павесялелы, больш гаваркі, чым звычайна. Аднойчы Марыля не сцярпела, пацікавілася:
- Дзе гэто ты паспеў ужэ? Толькі ж з работы?
- Паспеў... - лагодна ўсміхнуўся Янак. - Паставілі добрыя людзі чарку, дак што мне було рабіць? Яшчэ чаго добрага, пакрыўдзяцца, падумаюць, што грэбую.
- Глядзі, можаш дагрэбацца, што і з работы патураць.
- Не патураць!
Сынава несур'ёзнасць, лёгкасць, нейкая недаравальная бяздумнасць расстроілі Марылю.
12
Тыдні праз тры пасля размовы з сынам, надвячоркам, у хату зайшла суседчына Зося.
Марыля якраз была ў хаце адна - сядзела ля грубкі і прала воўну. Убачыўшы Зосю, здзівілася: нешта нейкае, калі наважылася прыйсці. Вечна маўклівая, панурая, гэта дзяўчына дзічылася нават суседзяў. Можа іншы раз прайсці міма і зрабіць выгляд, што не заўважыла, не павітацца. А ўжо каб прыйсці калі пасядзець па-суседску - барані Бог. Не дазавешся. А тут сама...
Даўшы «дзень добры», Зося патапталася ў парозе, абабіла з валёнкаў снег і падышла да грубкі, села моўчкі на табурэтку.
Марыля з цікаўнасцю зірнула на дзяўчыну. У чорнай плюшаўцы, у нацягнутай на лоб шарсцяной хустцы, прыгорбленая, яна нагадвала не дзяўчыну, а старую, якая ўжо шмат пабачыла на вяку.
- Цётко Марыля... - азвалася Зося, і яе пальцы, складзеныя на каленях, нервова ўздрыгнулі. - Я што прыйшла да вас... Вы, мусіць, ведаеце, Янак ваш хадзіў са мной яшчэ да арміі, пасля пісаў мне пісьмы. А вярнуўса - як хто падмяніў яго. Зайшоў колькі разоў і не паказваецца больш. Не хочэ і бачыць, як дазнаўса... - пальцы, складзеныя ў замок, сутаргава, нервова сціснуліся, аж пабялелі суставы. - Як дазнаўса, што ў мяне будзе дзіця... Што ж мне рабіць цяпер? Цётко Марыля?
Твар яе перасмыкнуўся, губы пакрывіліся, задрыжэлі, і яна зарыдала.
«Якое дзіця? Што яна кажэ? - разгубілася Марыля. Не ведала, што і сказаць Зосі. Падумаўшы крыху, рашыла. - Ёсць дзіця, дак трэба, коб буў і бацька. Хай жэніцца, кот марцовы...»
Ад Сані Марыля ўжо сёе-тое знала. Знала, што Янак апошнім часам стаў улягаць за настаўніцай, якая гэтай восенню паявілася ў іхняй вёсцы. Канечне, з Зосяю яе не параўнаеш - і маладзейшая, і прыгажэйшая. Калі на тое пайшло, дык Марылі і самой гэтая гаваркая, сімпатычная настаўніца падабалася больш. Але ж з адной красы жыць не будзеш. Чалавеку патрэбен дом, гаспадыня ў гэтым доме. А якая з яе гаспадыня, калі яна, акрамя сваёй навукі, нічога, можа, і не знае, да вясковай работы не прывучаная? Зноў жа, хто ведае - адкуль яна, хто яна? А Зося, хоць і ваўкаватая нейкая па натуры, але вырасла на вачах, і добрае, і кепскае - усё вядома, а раз вядома, то страху, што возьмеш ката ў мяшку, няма. Дый бацькі Зосіны людзі якія! З радасцю прынялі б Янака ў свой дом, як роднага сына.