- Бог ёй суддзя. Што мне на яе гневацца... - Марыля хацела ісці, але ўспомніла пра пісьмо, павярнулася да Барбаркі: - Хай бы яна напісала Янаку.
- Я скажу ёй, свашко, скажу...
Марыля чакала, што Зося адумаецца, прыйдзе па адрас. Але тая ні праз дзень, ні праз тыдзень не паказалася.
«Хібо мо таксамо палучыла?» І калі паштарка Маня прынесла другое пісьмо ад Янака, не ўцярпела, пацікавілася:
- А Зосі... було што?
- Не, цётко, не було. І правільно робіць!
Марыля здзіўлена паглядзела на паштарку.
- Як гэто - правільно? Што ты, Маня, кажэш?
- Што чуеце. Не трэба быць такой заразай, - ускінула на плячо цяжкую брызентавую сумку Маня.
«Бач, нават чужыя яе асуджаюць, - падумала Марыля, калі паштарка пайшла. - Ад людзей не схаваешса. Усё бачаць, усё разумеюць. Людскі суд строгі...»
Не дачакаўшыся Зосі, яна рашыла схадзіць да яе сама. Папрасіла Саню напісаць на лістку Янакаў адрас, узяла з сабой і пайшла.
Маленькі Сцёпка, унучак, як толькі згледзеў яе ў парозе, адразу кінуўся, расставіўшы ручаняты, насустрач, абхапіў за шыю.
- Ах ты, мой саколік... - цалуючы ўнучка, прыгаворвала яна расчулена. - Званочак мой залаты. Ну, пачакай жэ трохі, галубок, я табе гасцінца дастану. О, на, пестунок мой яснавокі...
І Марыля падала Сцёпку кулёк.
- Цукелкі? - заззяў тварык унучка.
- Цукеркі, цукеркі. Еш на здаровейка.
Зося панура сядзела на ложку, нешта шыла, зіркаючы з-пад ілба - нядобра, непрыхільна.
- Дак можно зайсці альбо не? - папыталася Марыля, стоячы ў парозе.
- Чаго пытацца, калі зайшлі... - хмура кінула Зося.
Марыля павяла вачыма па хаце, шукаючы, дзе б сесці. І выбрала месца ля печы, насупраць Зосі. Пачала адразу, без далёкіх заходаў.
- Як сабе хоч, Зося, а так не можно. Трэба табе напісаць Янаку. Ён чакае твайго пісьма, павер мне. І калі ты скажэш, коб прыязджаў, - прыедзе.
- Ён жэ не піша. А чаму гэто я буду пісаць?
- Не піша... Бо гонару непатрэбнаго много. А з цябе карона не спадзе, калі напішаш першая.
Нейкі час Зося панура маўчала.
- Нічого я не буду яму пісаць, - потым сказала: - Хочаце, пішыце самі, вы ж маці.
- Я-то маці, а ты - жонка. І ўжэ, тым часам, не мне з ім жыць, а табе.
- Калі б хацеў жыць, то чаго було перціса за белы свет.
- Зноў ты сваё. Ох, глядзі, маладзіца, глядзі...
Марыля не стала больш нічога казаць, каб яшчэ, крый Бог, не ўгнявіць нявестку, перавяла гаворку на другое:
- А дзе маці?
Зося моўчкі кіўнула на печ.
- Спіць хіба, што не азываецца?
- Занядужала. Гарачка прыкінуласа.
- То, можэ, у больніцу трэба було б, да дохтура?
- Няма каму вазіць. Паправіцца як-небудзь і так.
Марыля параіла запарыць ліпавага цвету, сказала, што прынясе слоік малінавага варэння - вельмі добра памагае ад прастуды. І пайшла. А паперку з адрасам пакінула. Паклала на стале - сядзе нявестка вячэраць і ўбачыць. «Няўжэ не напіша? От жэ ўпартасць, зацятасць! Не дай Бог... І сама змучыласа, высахла унь - адна скура ды косці, і другіх мучыць, жыцця не дае...»
Як бы яно ўсё было - цяжка сказаць, але падзеі неўзабаве павярнуліся зусім неспадзяваным бокам.
Старая Барбарка, пракачаўшыся тыдні са два на печы, памерла. Перад смерцю адно папрасіла: «Зяцю... зяцю паведаміце...»
Марыля сама пайшла на пошту і адбіла тэлеграму.
Янак прыехаў толькі праз чатыры дні. І хоць усе помнілі просьбу нябожчыцы, гэтулькі чакаць нельга было. Барбарку пахавалі, не дачакаўшыся Янака.
Прыехаў - і адразу дадому.
Якая ўжо была ў іх размова з Зосяй - невядома. Толькі назаўтра, раніцай, Марыля ўбачыла праз акно, як яны ўсе трое (Янак трымаў на руках Сцёпку) пакіравалі да Ўласавага двара, а там праз шнуры - на могілкі.
Разам вярнуліся і назад.
У Марылі адлегла ад сэрца. З цеплынёй падумала пра Барбарку. Ціхая, цярплівая, заўсёды прыветлівая да людзей, заўсёды гатовая чым можна было памагчы, яна і пасля сваёй смерці рабіла дабро.
Янак на шахту сваю больш не паехаў. Напісаў Гімнасцёркіну, каб прыслаў дакументы ды грошы, якія не паспеў палучыць, тэрмінова сабраўшыся ў дарогу.
Старшыня зноў узяў Янака за электраманцёра.
Жыццё як быццам уваходзіла ў свае прывычныя, спакойныя берагі. Але спакой гэты аказаўся падманлівым.
Недзе хутка пасля Янакавага вяртання стала Марыля прыкмячаць, што сын пазбягае, цураецца яе. Калі дзе і сустрэнецца, то як бы чаго саромеецца, вочы адводзіць убок і ўсё хутчэй спяшаецца размінуцца. І ў хату перастаў заходзіць. То, бывала, сюд-туд дый заскочыць, пасядзіць, пагамоніць, пакурыць. А то за ўсё лета ні разу не заглянуў. Нават калі Кандрат прывозіў з балота сена, і то не выйшаў, не памог скінуць. Заўсёды раней выходзіў, бо ведаў, што бацька хворы, слабы, памагчы няма каму. А тут хоць і дома быў - Марыля сама бачыла яго ў акне, - не выйшаў.