Злосць, прыкрасць, шкадаванне, трывога - усё змяшалася ў Марылінай душы. Валілася з рук работа, не лез кавалак у рот.
«Як да яго падступіцца? Што рабіць?» - сядзела пастаянна ў галаве думка.
Аднаго разу, калі Марыля з Кандратам вячэралі, у сенцах пачуўся ціхі шоргат і шкрабанне па дзвярах - нехта, мабыць, шукаў клямку. Доўга шукаў. Кандрат ужо быў падняўся, каб паглядзець, хто там дзяцініцца, як дзверы нарэшце адчыніліся і парог няўпэўнена пераступіў Янак.
Убачыўшы сына, Марыля абрадавалася і разгубілася. Каб схаваць сваю разгубленасць, пажартавала:
- А мы ўжэ думалі, злодзей лезе да нас.
Янак няпэўнай паходкай перайшоў хату, сеў па ўслончыку ля грубкі. Жарту пе прыняў, сказаў:
- Я, мамо, горш за любога злодзея...
Крыху памаўчаў, паўтарыў цвёрда, як даўно набалелае, выпакутаванае:
- Горш... Я - свіння, апошні нягоднік...
Яна зірнула на сына: у таго на вачах заблішчэлі слёзы. Значыць, не хмель у ім гаворыць. Перажывае.
Сказала:
- Што прыйшоў - добрэ. Садзіса от з намі вячэраць. А там разбярэмса, што да чаго.
- Не-е! - павёў галавой Янак. - Не-е... Пасля таго, што я зрабіў, я і пад сталом вашым не маю права сядзець! Вы не ведаеце, я ж тады...
- Ведаю, Янак. Усё ведаю.
- Адкуль?
- Здагадаласа...
- І як жэ ты, яловая галава, мог у такое паверыць? - не вытрымаў, сказаў з абурэннем Кандрат. - Мы ўжэ, выходзіць, табе ворагі? Э-эх!..
- Тато! Сам не знаю, яй-богу. Не магу зразумець. Замарачэнне нейкае нашло...
- Замарачэнне! - кінуў на сына гнеўны позірк Кандрат. - Піць трэба менш, то і замарачэння не будзе.
- Тато...
- Ну, ціхо вы! - спыніла іх Марыля. - Што лішне гарачыцца. Пагаварыць трэба спакойна, разважна. Ты лепш скажы мне другое, - павярнулася яна да сына. - Нашто ты зноў калаціцца пачаў? Сам унь як аплік стаў, нам, думаеш, добрэ бачыць?
- Мамо! - Янак ударыў кулаком у грудзі. - Мамо, паверце, не магу больш. Не ма-гу-у! Вы ж самі бачылі, я стараўся, рабіў што мог. Дагаджаў, як скуле якой. А яна? От жа зараза! Калі б тады не Сцёпка - прыдушыў бы, напэўна.
- Гэх! «Прыдушыў бы...» - азваўся Кандрат. - Герой мне знайшоўся. Сам сеў бы за краты, дзіця асіраціў.
- А! - махнуў рукою Янак. - Мне жызня не дарагая. Пляваць я хацеў на такую жызню!
- Распляваўся ты нешта вельмі. Глядзі, каб...
- Глядзець тут трэба адно, - перабіла яна Кандрата, які зноў пачаў гарачыцца.
Злосць у такой гаворцы - не памочнік. Можна ўсё сапсаваць. Дый навошта чапаць тое, што, бачна, і без таго баліць сыну. Трэба не папрокі кідаць, а шукаць тое, што магло б дайсці да ягонай душы, змякчыць гэты боль і жорсткасць. Матчыным чуццём Марыля ўгадала, што самым лепшым будзе зараз - гаворка пра Сцёпку, якога Янак вельмі любіў і шкадаваў.
- Глядзець трэба адно... - паўтарыла яна ціха. - Коб з гэтых вашых дурных сварак не було кепско трэцяму, невіноўнаму. Твайму дзіцяці. Што думаеш, калі яно маленькае, то нічого не панімае? Усё панімае! Яно, беднае, аж заходзіцца ад крыку, калі вы пачынаеце калатнечу. Нервовае якое стало, шкода глядзець...
Янак скрыгатнуў зубамі, пацёр даланёю лоб. Нічога не сказаў, але па тым, як пакутліва перасмыкнуўся твар, можна было здагадацца - напамінак пра дзіця зачапіў яго за жывое.
- Таму і кажу, і прашу. Калі не думаеш пра сябе - падумай пра сына. Такі харошы хлопчык. Такі слаўны...
- Не трэба, мамо... - падняўся Янак і захадзіў па хаце. - І без таго мутарна. Я ж не звер які. Усё бачу. Толькі што мне рабіць? Што?!
- Бацько табе праўду сказаў. Піць трэба менш.
- А, нічога вы не панімаеце. «Піць, піць...» Я, можа, таму і п'ю, што пагана, хрэнова мне ад усяго гэтага. Так хрэнова, што іншы раз хоць воўкам вый.
- А ўсё ж, Яначак, не налягай ты на гэту атруту. Да дабра яна не давядзе.
- Мне ўжо дабра няма чаго шукаць. Я ўжо сваё знайшоў...
Бязвольнасць, безнадзейнасць, што прагучалі ў голасе сына, балюча кальнулі Марылю ў самае сэрца. І абурылі.
- От бо заладзіў! - узлавалася яна. - Усё адно як на той свет сабраўса. Табе яшчэ дзяцей гадаваць, унукаў дажыдацца, а ён ужэ крылы складвае. Раскіс. Горэ сваё гарэлкаю заліваеш. Ты не горэ топіш - сябе топіш!
- Ладна, ладна... - нахмурыўся незадаволена Янак. - Не будзем пра гэта, мамо. Нічога са мною не станецца. Я п'ю, але галавы не губляю...
І пасля не раз ён паўтараў гэтыя словы, калі Марыля, здаралася, заводзіла з ім гаворку, зноў і зноў просячы, напрамілы Бог молячы спыніцца, узяцца за розум. «П'ю, але галавы не губляю...» Прыдумаўшы пустую адгаворку, ён, мусіць, як тапелец за саломіну, ухапіўся за яе, каб хоць нейкім чынам апраўдацца ў вачах іншых, падмануць, супакоіць сваё сумленне.