...Летам скончылі будаваць электрастанцыю. Месца для яе выбралі за хурсам, у хвойніку, так, каб было блізка да ўсіх трох вёсак калгаса. Многія з мужчын, дзяцей і нават жанок хадзілі паглядзець на тую дзіўную паравую машыну, што будзе даваць святло. Кандрат, які ў вайну быў шафёрам і трохі разбіраўся ў тэхніцы, аднойчы, пасвячы кароў, не ўцярпеў таксама, заглянуў на электрастанцыю. Але расчараваўся ўбачаным і вечарам даводзіў:
- Не, не пацягне яна ні халеры. Я думаў, там машына дык машына. Ажно - нічого асобеннага. Можа, нават меншая за той паравозік, што некалі бегаў у нас па вузкакалейцы. Куды ёй пацягнуць тры вёскі!
Але, мусіць, у тых будаўнікоў, што прыехалі ажно з самага Пінска, галовы былі не дурнейшыя, чым у яе Кандрата. На сыходзе лета, калі ўжо дзеці збіраліся ў школу, ад электрастанцыі, па роўнаму шнурку слупоў з бліскучымі правадамі, прыйшло ў іхнюю вёску першае святло, успыхнула яркімі лямпачкамі ў кожнай хаце. І не было, здаецца, ад самага заканчэння вайны, усе тыя восем цяжкіх, галодных гадоў, не было ў іхняй Дуброве радасці большай, чым гэтая. Дзеці, узбуджаныя ад такой незвычайнай навіны, шумна насіліся па вуліцы, гойсалі з двара ў двор, спрачаліся, у каго ў хаце ярчэй гарыць, у каго лепшыя, прыгажэйшыя правады.
Дарослыя, хоць і стараліся захоўваць саліднасць, радаваліся не менш, чым дзеці.
Не абышлося, як гэта заўсёды бывае, і без смеху. Прыйшлі неяк электрыкі да Ўласа Блажэвіча.
Таго якраз дома не было, у хаце корпалася адна Юста. Электрыкі ёй кажуць:
- Трэба, цётко, паставіць вам шчотчыка.
- Якого шчотчыка? - насцярожылася Юста.
- Звычайнага. Такога, які лічыць, колькі расходуецца электраэнергіі.
- Дак чаму іменна ў мяне вы хочаце яго паставіць? Стаўце унь да Марылі Зайцавай, - паказала Юста на суседчын двор. - У яе і хата большая, і дзяцей меней.
- А мы ў яе паставілі ўжэ. Толькі адтуль ідзем.
Юста задумалася:
- Дак гэто што, абязацельно?
- Абязацельно, цётко.
- Ну, калі ўжэ так, - уздыхнула Юста, - то стаўце. Але карміць яго я не буду. Як сабе хочаце.
Электрыкі ад здзіўлення аж раты паразяўлялі. А калі расшалопалі, што цётка зблытала «электрашчотчыка» з жывым рахункаводам, паклаліся ад рогату...
Героем у тыя дні хадзіў Янак. Прыезджыя электрыкі пабылі нядоўга - нешта, можа, з тыдзень, паглядзелі, пераканаліся, што ўсё нармальна, і паехалі пазад. А Янак застаўся галоўным на ўсю вёску. Дзе ў каго што перагарэла, сапсавалася - бягуць да яго. Хто ў свой час не паспеў ці не рашыўся правесці святло - зноў да Янака з паклонам. Ну, а раз ужо чалавека пазвалі, той зрабіў, што прасілі, то як тут без чаркі абыдзешся. Чарка да чаркі - і к вечару Янак ужо ледзь жывы цёгся дадому.
І так дзень пры дні.
16
У яе засталася апошняя надзея - на тое, што, можа, з гадамі сын пасталее, паразумнее, не будзе гэтак піць. Тым больш што неўзабаве ў яго паявілася яшчэ адно дзіця, а недзе праз год і яшчэ. Трое дзетак - гэта ўжо сям'я, яе трэба і накарміць, і апрануць. Самы час, як той казаў, спыніцца, адумацца.
Янак жа піў, як і раней. Ды яшчэ лез у самае люднае месца, нібы хацеў паказаць, што ён нікога і нічога не баіцца, нібы нават ганарыўся, што ён - п'яны.
Сэрца Марылі разрывалася ад болю і жаласці, калі бачыла, як дзеткі, яе ўнучкі, брудныя, абарваныя, адны, без нагляду, гойсаюць па вуліцы, а іх бацька аціраецца па чужых хатах, мянташыць языком з такімі ж латругамі, як і сам.
Праклятая гарэлка засланіла яму ўвесь свет. Быў хлопец як хлопец. Паслухмяны, гаспадарлівы. А гэта ж... Хлеў напрадвесні ветрам раскрыла, так і стаіць, свеціцца кроквамі. Плот на двары паваліўся, дык ужо Зося прывязала яго нейкімі матузамі, ліпіць пакуль да першага ветру. Гаспадар... Дзе яму - няма калі. Агарод арэ, калі ўжо добрыя людзі даўно ўсё пасадзілі. А сена дык найчасцей косіць дугою: запражэ ўзімку каня і паехаў ад вёскі да вёскі купляць. Як быццам у яго гэтых грошай лішак. Ці як быццам нельга было летам разам з іншымі мужчынамі пахадзіць па канаўках, па лесе, назбіваць капу-другую. Дык ён нават тую дзялку атавы, што калгас восенню выдзяляе, і то ў пару не скосіць, згноіць пад дажджом.
Дакаціўся, што кароў нельга даверыць пасвіць. Летась, як пагнаў быў чаргу, дык самога толькі на другі дзень знайшлі - спаў п'яны ў хмызняку, а кароў два дні збіралі па навакольных лясах.
Была ганьба і горшая. Падалося неяк Янаку, што яго кепска шануюць у вёсцы. Калі дзе якая бяседа, то старшыню запрашаюць, а электрыка, бачыце, не завуць. Дык ён што надумаў? Толькі госці сядуць за стол, чарку-другую возьмуць, песню завядуць, а святло раз - і патухла. Цемень, хоць вока выкалі. Гаспадары сюды-туды: уключальнікам шчоўкаюць, лямпачку колькі разоў памяняюць, нават па слупе дручком урэжуць - нічога не памагае. А якая бяседа без святла? Бягуць хутчэй да электрыка.