- Лепш-то лепш, - уздыхнула яна, - а ўсё-ткі не трэба було гарачыцца. Ты ж бачыў, ён п'яны. Трэба було па-добраму, па-харошаму...
- «Па-добраму, па-харошаму»! А чаму гэта я павінен паддобрывацца? Ён мне адключыў святло, сапсаваў, лічы, вечар, а я буду перад ім шапку знімаць, кланяцца? Хопіць! Сказаў і не шкадую. Трэба было болей сказаць. Хай ведае! А то строіць з сябе героя. Дабро маё папярок горла стала. Алкаголік няшчасны! Пустадомак!
Марыля не стала пярэчыць.
Да самай хаты яны дайшлі моўчкі.
17
Электрычнасць Янак больш нікому не адключаў. Калі прыходзілі запрашаць на якое застолле, адмаўляўся, спасылаючыся на розны клопат.
Піў ён цяпер часцей за ўсё са сваім сабутэльнікам - кладаўшчыком Аркадзем Раманоўскім. Не было таго дня, каб іх не бачылі разам, - то ў краме, калі яны пілі проста ля прылаўка, закусваючы якім пернікам або заляжалымі рыбнымі кансервамі, то на школьным стадыёне, пад ліпамі, а найчасцей - у Аркадзевай дашчанай баковачцы пры складзе.
Марыля не любіла гэтага хітраватага брахуна Раманоўскага. І хоць, можа, грэх такое думаць пра калеку (Аркадзь вярнуўся з Поўначы, з лесанарыхтовак, без нагі, на пратэзе), але і сваім абліччам - востранькі твар, рудыя валасы, быстрыя, бліскучыя вочкі, - і сваёй натурай ён вельмі нагадваў тхара: такі ж вёрткі і паскудлівы.
Яшчэ да арміі не было таго агарода, таго саду, дзе б ён ні пабываў, ні налаташыў агуркоў або яблыкаў. Нарве колькі хоча ды яшчэ й грады патопча, галіну адломіць ці завяжа дротам клямку ў хаце. Вольга Кавалішына падавала нават на Аркадзя ў суд, калі той забраўся на страху і выцягнуў дручкі з-пад дошкі, на якой ляжалі гарбузы, і яны пападалі, паразбіваліся. Бацькі вымушаны былі заплаціць немалы штраф.
Ды што там казаць! Аркадзь аднойчы нават родную маці пратрымаў паўдня ў шафе, пакуль тая не прызналася, дзе схавала самагонку.
І вось собіла ж Янаку звязацца з такім чалавекам. Марыля трывожылася, каб гэты спрытнюга Раманоўскі не ўцягнуў у якую паганую справу і яе сына. Піць жа за нешта трэба. У вёсцы ўжо даўно пагаворваюць, што Аркадзь збожжа са склада мяняе на самагонку.
Сплёўшыся з Раманоўскім, Янак прыходзіў дадому далёка за поўнач. Іншы раз яго падвозіў на сваёй траскучай інвалідскай калясцы Аркадзь.
Адно суцяшала Марылю: Янак болей калатнечы дома не ўзнімаў. Зося часам звягала, чаплялася, але ён нават не азываўся. Прыходзіў, моўчкі распранаўся і клаўся спаць.
Марыля адчувала сэрцам: з сынам нешта адбываецца. Пасля той сутычкі з Віктарам ён неяк нядобра аціх, патух, апусціў крылы. Не было ў ім ранейшай весялосці, зухаватасці. І п'яны заставаўся хмуры, пануры, абыякавы да ўсяго.
Неяк у будні дзень Янак застаўся дома. Ці ў яго выдаўся які выхадны, ці проста не пайшоў на работу, наводзіў на двары парадак. Паспрабаваў падняць ля калодзежа павалены плот. Разгроб шуфлем снег, прынёс з-пад паветкі дручок, стаў падважваць ім штыкетнік. Нічога не атрымалася - штыкетнік прымёрз да зямлі, не паддаваўся. Янак шпурлянуў дручок у агарод. Узяўся секчы дровы. Вывалак на сярэдзіну двара тоўстую калоду, махнуў колькі разоў сякераю, кінуў... Пасноўдаўся туды-сюды па двары, паўзіраўся з сумам на дзірку ў страсе, праз якую сыпаўся ў паветку снег, на разбураны зруб калодзежа, на пахіленую, гатовую вось-вось заваліцца клець і цяжка, прыгорблена сеў на калоду, звесіўшы рукі паміж каленяў, апусціўшы панура голаў, і доўга сядзеў гэтак, знерухомелы, не зважаючы на мароз, аж пакуль не выбеглі з хаты Сцёпка з Косцікам, не сталі кідаць у яго снежкамі. Але нават дзеці не разварушылі яго, не вывелі з пакутлівага одуму. Янак паволі, як бы неахвотна падняўся з калодкі і, не зважаючы на дзяцей, маўкліва паплёўся ў хату.
Толькі Зося, як сляпая, па-ранейшаму ўсё гугнела і звягала на кожным кроку, не разумеючы альбо не могучы зразумець таго, што робіцца зараз на душы ў Янака. Перамену ў ягоным настроі яна вытлумачыла па-свойму. Рашыла, што ён, пэўна, злёгся з чужою. Стала дзіка, па-дурному раўнаваць.
А тут яшчэ і Раманоўскі падліў масла ў агонь.
У адзін з вечароў, не дачакаўшыся Янака, Зося не вытрымала, пайшла да Раманоўскіх - мо Янак там. У хаце была толькі старая Параска. Яна сядзела на табурэтцы ля печы і прала кудзелю. На Зосін «добры вечар» старая азвалася не вельмі каб ахвотна, а калі Зося папыталася пра Аркадзя, разбурчэлася:
- Коб я, дзеўка, магла знаць, дзе яго чэрці носяць. Ні дня яму няма, ні ночы... Раней то хоць Бога баяліса, а цяпер ні Бога, ні людзей, ні міліцыі. Нішто не страшна. І твой, дзеўка, таксамо харошы...