- Ай-яй-яй... - екатаў, бегаючы вакол Зосі, Лявошка. - Як жэ гэто цябе, Зосько, собіло? Чаго ж бо ты ноччу паперласа сюды?
- Вы б от лепш пе пыталіса, а адвязалі мяне... - злосна буркнула тая.
Лявошка нарэшце здагадаўся, што яму трэба рабіць, гукнуў Гэлю падысці бліжэй і, даўшы ёй ліхтарык, каб пасвяціла, стаў на калені, узяўся развязваць дрот.
- Ну вот і гатово... - адкідваючы дрот убок, з палёгкаю выдыхнуў Лявошка. - Ай-яй-яй... Дак гэто ты і лямантавала гэтак?
- Залямантуеш... Калі во гэтая прасцітутка сабаку нацкавала.
- Я ж хацела... Хіба ж я ведала... - вінаватая Гэля памкнулася да Зосі. - Не пакусаў ён цябе, халера?
- Не падыходзь! - закрычала тая і дабавіла, з прыдыханнем, з нянавісцю: - С-сучка!..
Гэля, зніякавелая, стаяла і ўсё свяціла на Зосю, якая паднялася ўжо і абмахвала рукою з адзежы камякі зямлі, сухое лісце, калючкі дзядоўніку.
- Хе-хе-хе... - пачуўся раптам дробненькі смяшок старога Лявошкі. - Няйначай, як ты тут Янака свайго шукала? Хе-хе-хе...
- Няма чаго выскаляцца! - рэзка крутнулася Зося і пайшла прэч. Ужо зводдаць, з цемнаты, кінула: - Смяшкі строяць! Коб вы са сваіх дзяцей гэтак смяяліса! Коб вам!..
- Хе-хе-хе! Вот адчыбучыла, дак адчыбучыла. Хі-хі-хі...
За старым зарагатала і Гэля.
А назаўтра з Зосінага канфузу пацяшалася ледзь не ўся вёска. Канечне, гэта пастаралася Гэля. Мо каб не яе доўгі язык, то ніхто нічога і не ведаў бы.
Тыдняў са два пасля гэтага Зося нават не высоўвалася з хаты. Можна толькі здагадвацца, што перажыла яна ў тыя дні са сваім хваравітым гонарам. Янак казаў, што нават на рэўнасць забылася. Ляжала на печы, як барсук у нары, не азывалася...
18
Увесь той год дзікая, на грані вар'яцтва, рэўнасць душыла Зосю. Яе заклятым ворагам станавілася любая жанчына, з якой толькі загаварыў або паздароваўся яе муж. А ўжо, не дай Бог, зайсці ў хату...
Праз гэта Зося пасварылася нават з роднай сястрой і доўга не гаварыла з ёю, не напускала на вочы. Іншы раз, здавалася, яна сама не памятала, што робіць.
Янак у той год амаль не бываў дома. Марыля бачыла, як ён падхопліваўся на досвітку, корпаўся, пакуль развіднее, на двары - даваў карове, сек дровы, насіў ваду - і адразу ж, перакусіўшы што, а мо і так, нашча, бег на работу. Вяртаўся позна.
І піў... Не прасыхаючы, не ведаючы аніякай меры.
Марыля спрабавала была прысароміць сына, але той рэзка, з раздражненнем перапыніў яе:
- Не трэба, мамо!..
І, звесіўшы цяжкую, п'яную голаў, доўга сядзеў моўчкі. Курыў. Глянуў на яе сумнымі, халоднымі вачыма, сказаў:
- Загубіў я сваё жыццё, мамо, загубіў... Ну, ды дзе наша не прападала!
Янак трасянуў парадзелай чупрынай, хацеў усміхнуцца, але ўсмешка атрымалася жаласлівая, гаркавая. У Марылі падступіў к горлу даўкі камяк.
- Сынок, кінь ты гэтыя выпіўкі, вазьміса за розум. Усё шчэ наладзіцца...
- Не будзем, мамо, - хмура сказаў Янак. - Пустадомак і ёсць пустадомак. Мне ўжо дарогі назад няма...
Упершыню Марыля адчула, што за гэтымі словамі стаяла не ранейшая яго п'яная зухаватасць, не простае жаданне падражніць або пазліць яе, а нешта горшае.
Трывога, якая даўно ўжо закралася ў яе сэрца, ажыла з новай сілай. Дакарала, асуджала Зосю, а цяпер сама пачала сачыць за Янакам. Хто яго ведае, што ён надумаўся. Сказаў жа унь: «Мне ўжо дарогі назад няма...» І Марыля шукала любую зачэпку, каб толькі зайсці ў кантору, на калгасны пляц. А ўжо ў краму дык бегала па некалькі разоў на дзень. Прадаўшчыца ажно не вытрымала, хітравата папыталася:
- Што гэто вы, цётко, зачасцілі да нас?
- Ды во, халера на яго... - пачырванела яна. - Старая ўжэ, мусіць, стала, памяць, як рэшато. Адно куплю, другое забудуса. За дурною галавою нагам ліхо...
«Крый Бог, не нарабіў бы сп'яну якой бяды», - баялася яна, і гэты страх выганяў яе з дому днём, цёмначы, у любую пагоду.
А бяда падкрадвалася ўсё бліжай. Палез аднаго разу Янак на слуп, каб замяніць у ліхтары лямпачку, а прывязацца ці то забыўся, ці мо знарок не захацеў, і калі неасцярожна - вядома ж, п'яны - дакрануўся рукамі да правадоў, яго і адкінула назад. На шчасце, кіпцюры, на якіх ён стаяў, утрымалі Янака, і ён павіс на слупе ўніз галавою. Доўга так, канечне, не павісеў бы... Добра, што нехта якраз ішоў, убачыў, падняў трывогу.
Другі раз, зазімкам, Янак уваліўся ва ўласны калодзеж. Марыля ўжо спала ў тую ноч, але ў нейкі міг яе як бы хто штурхануў у бок. Яна прачнулася і, ахопленая незразумелым неспакоем, ніяк не магла заснуць. Круцілася, круцілася, пакуль не паднялася, не выйшла на двор. Толькі стала на ганку, аж чуе з Янакавага двара глухі, дзіўны голас: «Бу-бу-бу...» Што з-пад зямлі. Тады чутней, больш выразна - мацюк за мацюком. І зноў: «Бу-бу-бу...» Як з магілы. Аж вусцішна стала. Яна хацела ўжо сігануць назад у хату, ды ўсё ж перасіліла страх, пайшла на голас.