- Што вы так глядзіце, мама? - усміхнуўся Алесь.
- Гляджу от, сынок, і думаю: колькі ты ўсяго-ўсякага перачытаў, і ўсё трэба ў галаве дзяржаць, усё трэба ўспомніць. Дзіва, што гэтая навука так высушвае. Дзе тое здароўе будзе!
- Нічога, мама. Былі б косці...
Марыля ўздыхнула, расправіла на каленях спадніцу. Кінула на сына дапытлівы позірк: гаварыць ці не гаварыць? Бо ўся гэта размова была толькі заходам, подступам да таго галоўнага, што карцела, не давала ёй спакою, з-за чаго, уласна, і адпусцілі, выправілі яе сюды Саня з Віктарам. Рашыла больш не адкладваць, пагаварыць сёння.
- Дык што ў цябе з кватэрай?
- Зноў вы пра гэта, - нахмурыўся Алесь. - Ну не далі цяпер - дык дадуць у чацвер.
- Я чаму гэто пытаюса... - замулялася на табурэтцы Марыля. - Вельмо ж Саня з Віктарам прасілі, коб ты ўзяў да сябе Валю...
- Удваіх з мужам?
Марыля кіўнула, растлумачыла:
- Дораго на чужой. Шэсцьдзесят рублёў.
- Дорага... А дзе цяпер дзешавейшую знойдзеш? Хай скажуць дзякуй, што мы ім такую знайшлі. Гэта яшчэ пашанцавала, што знаёмыя завербаваліся на два гады на Поўнач і здалі кватэру. А так бы шукалі...
- Пачакай, сынок... Разваж па-другому.
- Што разважаць? Памяркуйце самі: дзе яны ў нас будуць жыць? У зале? Але ж вы самі бачыце - там нават крэсла-канапа ледзь стала, не павярнуцца. А калі ложак? Пасля дзіцячы. Самому тады ідзі на кватэру. А мне ж трэба і вечарам, і ў выхадныя дні пасядзець, папрацаваць.
- Яно ўсё так... - абвяла Марыля позіркам невялічкі пакойчык. - Але што мне сказаць Сані з Віктарам? Пакрыўдзяцца...
Памаўчалі. Марыля не хацела больш настойваць. Сын праўду кажа. Кватэра ў яго малая, цесная, а Валя ж не адна... От толькі Саня з Віктарам нічога разумець не хочуць.
- То, можэ... - сказала яна нясмела, з надзеяй, - можэ, хоць прапішы Валю ў сябе? Га, сынок? Ёй жэ на работу трэба.
- І прапісаць не магу, - развёў рукамі Алесь. - Я хадзіў у райвыканком - не хапае метраў.
- А Косця Лапошкаў прапісаў жа сваю Гэлю...
- Не знаю, як прапісаў Косця - можа, па блату, можа, яшчэ як. Я так не магу. А па закону - нельга.
- От бяда... - сашчапіла рукі Марыля.
- Не бядуйце вельмі. Не такія яны няшчасныя, як вам здаецца. Ён жа прапісаны, стаіць на чарзе. Праз два-тры гады палучаць кватэру. А пакуль пажывуць на прыватнай. Я калі жыў - мяне ніхто не бачыў, не перажываў.
- Табе так здаецца, сынок, што не перажывалі. А я, бувало, не-не дай успомню: як там Алесь? Ці не мёрзне ён у чужым горадзе? Ці не галодны? Хто едзе да сваіх у Менск - хоць яблыкаў, сала кавалак перадам - што магла... А можэ, сынок, неяк можно памагчы?
- Мама, - глянуў Алесь з дакорам, - як вам яшчэ тлумачыць?
- Мне што? Як Сані сказаць? Яна перажывае. Мы, кажэ, нічога, але перад людзьмі сорамно. У брата свая кватэра, а Валя жыве ў чужых?
Алесь усміхнуўся:
- Хітрая! Ведае, з якога боку падысці. Хай не выдумляе вашая Саня. Ніхто там нічога не гаворыць. Проста ёй шкода грошай. Запасы ёсць. Каб хацелі - кааператыўную пабудавалі б. Дый цяпер не на дварэ. Можаце так ім і сказаць, няма чаго баяцца.
- Я не вельмо баюса.
- Баіцеся. Хіба ж я не бачу?
- Воўк сабакі не баіцца, але звягі не любіць... Я цяпер, можно сказаць, ем іх хлеб. Часам трэба і перамаўчаць. Хто я без іх?
- Во, во! Вам здаецца, каб не яны, то вы з торбаю па свеце пайшлі б, з голаду даўно апухлі б. Соткі вам засяваюць, дровы прывозяць - усе сілы кладуць! А ці думалі вы калі, чаму яны гэта робяць? Каб не выгадна было, не стараліся б. А так бульбу з двух агародаў, выкармленага кабана, цяля прададуць, а грошы - сабе на кніжку. Вельмі яны разагналіся б на сваю зарплату справіць такое вяселле, падарыць тысячы ды яшчэ «Жыгулі» купіць! А вы баіцеся, што чужы хлеб ясце. Ды вы сабе за сваё жыццё на сто гадоў наперад зарабілі. І на хлеб, і да хлеба. А не - плюньце на ўсё і пераязджайце да нас. Казаў і кажу вам сур'ёзна.
Праўда, Алесь гаварыў гэта ўжо не раз. Угаворваў, бачыла яна, шчыра. Але куды ёй, на старасці, адрывацца ад родных мясцін? У горадзе хоць і лягчэй, а ўсё роўна нечага не хапае ёй, нудзіцца душа.
Марыля ўздыхнула:
- Я ўжэ, сынок, як-небудзь дажыву і там. Хачу памерці ў сваёй хаце і коб пахавалі каля сваіх. Месцейко сабе выбрала. Ля бацькі. Як заказвалі агароджу на яго магілу, то я папрасіла, коб зрабілі шырэйшую, на дваіх.
- Нашто гаварыць такое, - у Алесевым голасе пачулася занепакоенасць. - Вам жыць ды жыць, а вы пра што? Ці мала людзей, у якіх баліць сэрца? Трэба толькі палячыцца. Зімою каб абавязкова прыехалі. Чуеце?
- Чую, Алесько, чую...
Шчырая заклапочанасць сына расчуліла Марылю, і яна сказала гэта аслабленым, як не сваім голасам.