Кандрат, праўда, аказаўся гаспадар гультаяваты, лядашчы. Першы год яшчэ сяк-так - было нейкае і жаданне, і старанне. А пасля, як убачыў, што жонка ў яго трывушчая, можа пацягнуць за дваіх, стаў агінацца, усё часцей і часцей прыдумваць сабе розныя зачэпкі, абы толькі не рабіць. То ў яго жывот забаліць, то галава. Праўда, калі ўжо за нешта браўся, то браўся сур'ёзна і, што б там ні было, са сваёй зацятай упартасцю даводзіў работу да канца.
Што яшчэ падабалася Марылі ў сваім мужу? Кандрат ніколі не квапіўся на чужое. Нават калі тое будзе часам і кепска ляжаць, і само, як кажуць, просіцца ў рукі, - бокам абыдзе, а не возьме.
А от да гаспадаркі - не вельмі. Усё больш даводзілася ёй адной кідацца. Рабіць і сваю работу, і мужчынскую. І рабіла, не скардзілася. Адно толькі, што не ўмела касіць ды араць. Астатняе рабіла ўсё.
Напрацавалася яна тады, хлебянула таго багацця - поўнай мерай! Рукі да гэтага часу тузае - ніяк не могуць супакоіцца жылы, гэтак яна папарвала іх тады.
А што, калі разабрацца, мелі? Агоралі сяк-так людскага каня. Ну, трымалі двое каровак, свінчо нейкае... А сала, малака паесці ўволю не маглі. Пакідалі толькі нейкую драбніцу дзецям, астатняе - прадавалі. Трэба былі грошы - і на хату, што даўно збіраліся ставіць, і на гаспадарку, дзе заўсёды нямала розных дзірак.
Помняцца, добра помняцца ёй і галодныя пасляваенныя зімы. У адну з такіх зім пайшла па вёсцы клопатная, трывожная чутка, нібыта вясною будуць забіраць ва ўсіх зямлю, коней, кароў, аб'ядноўваць у адно і рабіць нейкія калгасы. Захваляваліся людзі. Адны, каторыя бяднейшыя, гэтаму радаваліся, гаварылі, што ва ўсходніх раёнах такія калектыўныя гаспадаркі арганізаваліся ўжо даўно, яшчэ да вайны, і нічога, жывуць людзі, не скардзяцца. Другія ж, як Хвелькі, у каторых і поле, і іншага дабра было многа, страшылі, казалі, што забіраць будуць нават хаты. А як гэта можна чалавеку без сваёй хаты? Таму трэба ўсяляк адбівацца, гуртам бараніцца ад таго калгаса.
Маўклівы, пануры хадзіў у тыя дні і Кандрат. Ён верыў чуткам і не верыў. Аднойчы, ужо напрадвесні, у хату да іх пастукаўся, зайшоў старшыня сельсавета Мікіта Занкавец. Мікіта быў свой чалавек, тутэйшы, але і па грамаце, і па тым, як ён сябе трымаў, апранаўся, адрозніваўся ад вяскоўцаў; нават гаварыў ужо не па-дубровенску, а неяк інакш, больш культурна. Да вайны, пры тых Саветах яшчэ Мікіту, як самага граматнага з вёскі, прынялі ў партыю, паставілі сакратаром у сельсавеце. У вайну ён быў камісарам у партызанах. Пасля ваяваў на фронце. Там жа яго і пакалечыла - адарвала снарадам руку. Вярнуўся ў сельсавет назад, цяпер ужо старшынёю.
Мікіта старанна абмёў венікам запэцканыя ў гразь боты, павітаўся, прысеў на лаву. Палажыў свой адзіны кулак на калені. Левае рукаво было акуратна запраўлена пад шырокую папругу. Павёў вачыма па хаце, спыніў позірк на гаспадару.
- У цібя, Кандрат, чыво-нібудзь закурыць найдзёцца?
- Чаму ж... - палез Кандрат у кішэню, дастаў мяшэчак з раменнаю зашмаргай. - Во, свежы. Толькі што накрышыў.
Мікіта ўзяў тытуню ў шчопаць, высыпаў яго ў газетны шматок і, памагаючы барадой, лоўка згарнуў цыгарэту.
Закурылі.
Марыля моўчкі сядзела ля грубкі і затоена, са страхам чакала, што скажа старшыня. Не так жа сабе ён прыйшоў...
- Дзела ёсць, - загаварыў нарэшце Мікіта і для важнасці кашлянуў. - Дзела гасударственнай важнасці. - Выпусціў з рота дым, кашлянуў зноў: - Кгм... У етым гаду, як вы ўжо, напэўна, чулі, у нашай дзярэўні арганізуецца калхоз. Сабыціе, так сказаць, ісключыцельнай важнасці. Мне паручана, каб я правёў сярод насяленія раз'ясніцельную работу. Першым я рашыў зайсці да цібя, Кандрат. Чаму? Січас аб'ясню. Ты ў нас хто?
- Як - хто? - здзіўлена глянуў на Мікіту Кандрат. - Чалавек.
- Э-э, «чалавек»... - узняў старшыня ўгару свой пракураны палец. - Чалавек чалавеку, брат, ба-аль-шая разніца. Аднаго, скажам, у дзярэўні слухаюць, адносяцца да яго ўважыцельна, а другога - як бы і не бачаць. Цібя, Кандрат, паважаюць, тваё слова мае аўтарыцет. І калі ты першым уступіш у калхоз, то за табою пойдуць і астальныя.
Кандрат памаўчаў, сказаў разважліва:
- Уступіць яно не штука... А ты вот скажы, ці праўду гэто баюць, нібыта забіраць будуць не толькі коней, кароў, але і хаты?
Мікіта аж папярхнуўся дымам:
- Какія каровы? Какія хаты? Брахня ўсё гэта! Кулацкія выдумкі! Абабшчаствляць будуць толькі зямлю і лашадзей.