Што і казаць, разумны быў чалавек. Галава! Падыход да людзей меў, бачыў кожнага, хто да чаго здатны, як з кім можна гаварыць. Не тое што гэты цяперашні Жамойда. Ён не толькі пагаварыць, а нават павітацца з чалавекам па-людску не ўмее. Асядлае свайго «казла» з раніцы і цэлы дзень лётае, лётае, як тая ведзьма на памяле. Толькі пыл ззаду курыцца.
О-хо-хо... Колькі ж ёю ўсяго перажыта і перабачана за жыццё! Іншы раз нават здаецца, што яна ўжо жыве даўно-даўно, амаль вечна. Нарадзілася яшчэ да рэвалюцыі, перабыла паншчыну, адну вайну, другую, пасляваенную галадуху... Нацярпелася за гэтыя гады - на дзесяцярых, як кажуць, хапіла б.
Але яна на сваю долю не наракае. Не. Бо было ў яе жыцці не толькі кепскае, а і добрае, светлае. Іншы раз ёй нават здаецца, што людзі ў тыя гады жылі цікавей, больш дружна, адкрыта. Умелі радавацца і чужому шчасцю, і паспагадаць чужому гору. Цяпер усе жывуць багата, не параўнаць з тым, як жылі раней. Толькі багацце гэтае пачало як бы раз'ядноўваць людзей, заганяць тлушчам іх сэрцы і душы.
Яна заўважае гэта і па сваіх дзецях, сваіх унуках.
Не, усё ж такі як жалеза - каб яно было крапчэйшае - загартоўваюць халоднай вадой, так і чалавек павінен праходзіць праз цяжкасці, выпрабаванні. Інакш, у сытасці і дастатку, ён слабее духам, бяднейшы становіцца душою.
23
Пэўна, кожная маці не можа быць поўнасцю шчаслівая, спакойная, калі нешта не ладзіцца ў яе дзяцей, калі некаму з іх кепска, трывожна. Матчына душа баліць за ўсіх і за ўсё.
Баліць, баліць душа за сваіх дзяцей і ў яе, Марылі. Найперш, канечне, за дачку. Як магло здарыцца, што грошы, багацце сталі ёй даражэй за ўсё? Калі гэта пачалося? Няўжо яшчэ тады, як маленькай песцілі яе і дагаджалі, пакідаючы ёй самае лепшае, самае смачнае? Ці, можа, гэта хвароба абудзілася пазней ужо, як выйшла замуж і гаспадарлівы Віктар узяўся ладзіць сваё гняздо? Сані захацелася, каб не толькі хата, але і ў хаце было лепш, багацей, як у іншых. Купілі «Жыгулі». Але ці будзе гэтаму які канец?
Нейкая трывога паявілася ў Марылі і за Алеся. Асабліва пасля апошняга гасцявання. Не панаравілася ёй, што сын не ўзяўся памагчы Валі. Нельга гэтак чужацца, нельга...
Хаця наўрад ці яе меншы стане такі, як Саня. Не падобна гэта на Алеся. У яго зусім іншае ў галаве. Толькі й ведае, што правіць свае кнігі. Іншага багацця ў хаце й няма. А Валю ён, канечне, возьме да сябе. Як атрымае новую кватэру. Возьме. От толькі калі яму дадуць гэту кватэру? У апошнім пісьме Алесь паведамляў, што нядаўна на сходзе сказаў нешта такое на начальніка, і той прыгразіў, што не бачыць яму кватэры як сваіх вушэй. І навошта яму было ў гэта ўлазіць? А ўсё характар яго дурны. Такі ж, як і ў Кандрата. Той калісьці, бывала, таксама змаўчаць не мог, калі што якое. Усе будуць маўчаць, а яму абавязкова трэба вытыркнуцца. Я, кажа, не люблю, калі нешта робіцца несправядліва. Трэба, каб усё было па-чэснаму, па совесці. Гэтая яго совесць і не давала яму спакою ўсё жыццё. Нават тыя няшчасныя лейцы, якія быў прыхаваў, і то доўга не змог трымаць, увесь перамучыўся, спаць не мог, пакуль не аднёс іх, не аддаў конюхам.
Так от цяпер і Алесь. Нажыў сабе ворага, нарабіў непрыемнасцей. А чаго дабіўся? Алесь, праўда, супакойвае: усё будзе добра. Дай жа Бог... Толькі трывожна нешта ў яе на душы, трывожна. Цяперашнія прахадзімцы нічога не баяцца. Што хочуць, тое і робяць.
Узяць іхняга Жамойду. Колькі ўжо людзі пісалі - і ў газету, і ў раён, а што толку? Якая б камісія ні прыехала, у Жамойды адзін козыр: калгас не горшы? Не горшы. План выконваем? Выконваем. Чаго яшчэ хочаце?
Зайшла была неяк да Жамойды і яна. Доўга мучылася: ісці альбо не ісці? І трэба было, і баялася - як з гэтым воўкам пагаварыць? Яшчэ вызверыцца, з кабінета прагоніць. Усё ж наважылася, пайшла. Ранічкаю, да нараду. Ведала: калі ў гэты час старшыню не застанеш, то пасля ўжо не зловіш цэлы дзень.
Жамойда быў у канторы.
Яна пачакала, пакуль з кабінета выйдуць брыгадзіры, пастукалася. Не пачуўшы адказу, асцярожна прачыніла дзверы:
- Можно да вас, прысядацель?
Жамойда нешта пісаў. Не адрываючы галавы ад папер, буркнуў:
- Што там у цябе? Хутчэй!
Марыля міжволі азірнулася, падумала, можа, за ёю яшчэ хто зайшоў, маладзейшы, каму Жамойда гаворыць «ты». Але не, яна была адна. Значыць, ён гаворыць да яе.
- Што ў мяне... - зніякавела Марыля, не ведаючы, ці то ісці далей, ці то стаяць тут у парозе. Ступіла ўсё ж бліжэй да стала, сказала: - Бяда ў мяне, прысядацель...
- Якая яшчэ бяда? - Жамойда працягваў размашыста, хапатліва падпісваць нейкія паперы.