- Ну што вы, мама, трымаецеся за гэту хату? Вам кепска ў нас, ці што? А каму яна больш трэба! Алесю? У яго свая, гарадская. Што яму гэта парахня? А будзе пад замком - зусім згніе.
«Унь яно што... - здагадалася яна. - Прадаць хочэ. Грошы...»
І ёй шмат што стала зразумелае. І тое, чаму ўгаворвалі дачка з зяцем пераходзіць да іх, і тое, чаму Віктар, калі гадоў з пяць назад зайшла гаворка, каб перасыпаць хату, адразу ўхапіўся за гэта, падахвоціўся памагаць. Прывёў яшчэ свайго брата, калгаснага будаўніка, ды сестрынога мужа, Колю Шведзюковага, дужага, што мядзведзь, і ўтрох (з Кандрата які работнік?) за два тыдні і справіліся. Яна тады нарадавацца не магла на зяця: які гаспадарлівы, які кемны! Усё ўмее, усё зробіць па-гаспадарску. Старыя, падгнілыя падрубы павыкідалі, залілі падмурак з цэменту. Паклалі - вянцоў з пяць, аж пад вокны, смалістага бярвення. На яго - старое. Калі не хапіла тых дзесяці кубаметраў, што выпісалі былі Кандрату ў сельсавеце як ветэрану вайны, - Віктар дагаварыўся са знаёмым лесніком і прывёз яшчэ машыну лесу. Шыферу таксама дастаў за свае грошы.
- Як мы ўжэ будзем з табою разлічвацца, Віцько? - расчульвалася яна тады.
- Пра што вы кажаце, мама! - усміхаўся зяць. - Свае ж людзі...
- Ты робіш, нібыто мы збіраемса пражыць дзвесце гадоў. Можно було б так і не дакладацца. На наш век хапіла б.
- Нічога. Паміраць збірайся, а жыто сей. Яшчэ прыдасца.
«От і прыдаласа... - згадваючы тую гаворку, падумала з сумам Марыля. - Далёка глядзеў...»
Памаўчаўшы нейкі момант, уздыхнула:
- Можно, канечне, і прадаць. Воля твая. Ты на гэтую хату маеш большае право. Рашай сам.
- Ну калі так, то лічыце, што я з вамі ні аб чым не гаварыў. Я хацеў як найлепш...
На гэтым размова з зяцем і скончылася. А праз некалькі дзён стала пад'язджаць дачка:
- Мамо, ну давайце прадамо хату, га? Усё роўна ж вы там не жывеце, нікому яна не патрэбна. А ў нас і купец якраз добры знаходзіцца.
- І колькі ж ён дае, гэты ваш купец?
Саня запнулася:
- Ну... пяць тысяч абяцаў. Але калі патаргавацца, усе шэсць можно ўзяць. Болей ніхто і не дасць. А ўпусцім купца - зусім не прадамо.
- Пяць тысяч... - задуменна сказала Марыля. - У мяне такіх грошай зроду не було.
- Я ж пра што і кажу. Трэба хутчэй дамаўляцца.
- А што гэто вам так прыспічыло, што ўсё прадамо ды прадамо?
- Мамо, так і быць, прызнаюса вам да канца... - узрушана загаварыла Саня. - Віктар два гады стаяў на чарзе на «Жыгулі», і вось цяпер прыйшла паштоўка, можна ехаць палучаць. Ну, а ў нас грошай і не хапае.
- Не хапае? А дзе ж гэто вы іх падзявалі? Кожны ж год па два кабанчыкі прадаяце. І за бульбу выручаеце няблага. Зноў жа, абое на зарплаце.
- Ай, мамо, чужыя грошы заўсёды лацвей лічыць. А вы ж самі ведаеце, колькі ў гаспадарцы розных дзірак. Што і було, дак на Валіна вяселле распусцілі.
Слухала дачку, а душу трэсла: «Жыгулі», значыць, сабраліса купляць. Загадзя падумалі, спланавалі. Забыліса толькі пра мяне, пра тое, што яшчэ я жывая...»
- Дак што, мамо, чаго вы маўчыце?
- А што гаварыць... - уздыхнула Марыля і, каб не паказаць слёз, узялася парадкаваць на стале. - Вы ж без мяне рашылі...
- На табе! - у голасе Сані пачулася раздражненне. - Як гэто мы рашылі? Мы ж раімса з вамі. Хочэм зрабіць як найлепш. Прадамо - і вам нейкая капейчына будзе.
- Не трэба мне тыя грошы. Не було іх зроду, дак і цяпер не трэба.
- Вось дурная ўпартасць! З бацькам некалі трудно було дамовіцца, а з вамі ў дзесяць разоў цяжэй. Вы просто не хочаце нікого слухаць!
- Якая ўжэ е.
- Ну й... Ну й... - ад злосці Саня ажно не знаходзіла слоў. - Ну й няхай прападае! Скажу Віктару, каб больш і пальца ні да чаго не прыкладаў. А ён яшчэ, дурань, стараўса, гэтулькі труда ўлажыў. Хопіць!
І, ляснуўшы дзвярыма, Саня выйшла з хаты. Не размаўлялі яны з тыдзень. Потым як бы і паладзіліся - Віктар папрасіў не крыўдаваць: «Пагарачылася яна. Ведаеце ж яе характар. Калі мы гэтак адзін на аднаго будзем дзьмуцца, то што ж тады выйдзе?» Марыля толькі махнула рукою: «Ладно». Не стала трымаць крыўды, але пасля таго стрыманасць, трэшчына ў іхніх адносінах паявілася. Пра хату болей размовы не ўсчыналі...
4
Старая адчула, што пачынае мерзнуць. Холад браўся ад акна, ішоў па нагах, пранікаў пад адзежу.
«Вераснёўскія ночы ўжэ не летнія... - падумалася ёй. - Дый у хаце даўно не палена. Як у склепе, сыра, няўтульна. Так доўга не ўлежыш. Трэба неяк распрануцца ды залезці пад коўдру, не ляжаць усю ноч пластом...»
Але як толькі Марыля намерылася ўстаць - пад левай лапаткай нібы паласнула чым, вострым і балючым, і яна знясілена апусцілася на спіну.
Калі боль аціх, яна ражком хусткі выцерла з ілба халодны пот і рукамі пачала абмацваць вакол сябе - можа, што знойдзецца, каб накрыцца. Ад холаду яе пачыналі калаціць дрыжыкі. На шчасце, ля самай сцяны ляжаў згорнуты стары Кандратаў кажух. Стараючыся не варушыцца, яна асцярожна ўсцягнула кажух на сябе і заціхла, адчула прыемнае, гаючае цяпло.