Iдзе, Мiхася сустрачае.
Мiхась ужо крыху праспаўся,
Ў абход сягоння не збiраўся.
Другiя думкi i настроi
Ўсё не даюць яму спакою:
За кiм ляснiцтва астанецца?
Адкуль i хто сюды прыпрэцца,
Пасаду вольную заступiць?
Карцiць пытанне гэта, рупiць.
Антось з Мiхалам на сняданнi
Даюць адказы на пытаннi
I кандыдатаў разбiраюць,
Адных пахваляць, тых палаюць.
- Вось каб Галонскi тут астаўся!
За iм бы, брат, палюдскаваўся:
Такi прасцяк, не надзiманы,
Ляснiчы вельмi б пажаданы.
- Ды гэта так! - Мiхал ўздыхае.
Але заручкi ён не мае:
Яго паны не падтрымаюць,
Бо на прымеце iншых маюць.
Такога вышукаюць струпа
Цi адшчапенца-курашчупа,
Што й службе той не будзеш рады
I адцураешся пасады.
- Вядома, так, - i Ганна кажа,
Жыццё i свет табе завяжа,
Як гад якi сюды прыпрэцца;
I немаведама, дзе дзецца,
Як дапячэ табе часамi,
Хоць ты наймайся батракамi.
- Эх, брат! - махнуў Мiхал рукою.
Мы чулi ўладу над сабою,
А пажывем - яшчэ пачуем,
А тут, хоць як мы нi мяркуем,
Але нiчога не даб'емся,
Куды нi пойдзем, нi таўкнемся,
Дабра нiколi не прыдбаем,
Пакуль свайго кутка не маем.
- Свайго кутка! сказаць то лёгка,
Ды гэта справа вельмi крохка:
Тут грошай трэба поўна жменя
Не наша голая кiшэня...
Купi зямлю ды замацуйся,
Купi ты лесу, пабудуйся...
А ў Мiкалаўшчыну вярнуцца
Ўжо лепей тут як-небудзь гнуцца,
Бо там - галда, там шум, цяснота,
I не бярэ нiяк ахвота
Туды зноў ехаць будавацца,
Дык трэба службы ўжо трымацца,
Пакуль яшчэ трымацца можна,
Антось зазначыў асцярожна.
Да дзядзькi мацi далучылась,
Ў другi бок мова пахiлiлась,
I будзе новая тут хата,
Пасада пашаю багата,
Нiхто цябе тут не сцiскае
I ў твой гаршчок не заглядае,
Сядзець не будзеш тут без хлеба,
А пацярпець, вядома, трэба.
- Так, пацярпець! адно цярпенне
I можа даць табе збавенне,
Тут усмiхнуўся Мiхал скрыва:
I гнiся век, цярпi маўклiва,
Пакiнь ты ўсякую надзею
Хамут з сябе зняць, дабрадзею!
А над уласнай гаспадаркай
Варонай чорнаю закаркай
I цяжкi крыж пастаў над ёю,
Як мусiм ставiць над сабою.
Цярпенне - ўсё: яно - бязмежнасць!
Навошта ж тая незалежнасць?!
Навошта гэтае iмкненне
Пусцiць у грунт у свой карэнне?
Але б вы самi спрабавалi,
Калi б у вочы вам плявалi
I вас агiднаю знявагай
Па сэрцы бiлi б, як той шлягай!
А ты маўчы, свяцi вачамi
Перад паўпанкамi, панкамi
I перад панскiм розным збродам,
Цярпеннем скованы, як лёдам!
Ў Мiхала губы дрыганулi,
I вочы iскры сыпанулi.
- Цi мала ўжо цябе тут гнулi?
Цярпi, маўчы, знасi пакорна,
А кожная свiння надворна,
Свiстун цi вырадак паганы,
Няшчасны лёкай надзiманы
Цi так нiкчэмная басота,
Яна твайго не варта бота,
Цябе скубе, цябе ўшчувае
Маўчы! няхай жа бэсцiць, лае,
За нос, як хоча, няхай водзiць!
Антось i Ганна не знаходзяць,
Што адказаць i што парадзiць
I як пытанне гэта ўладзiць.
Прайшла нядзеля i другая
Час не стаiць i не чакае.
Ўжо хата новая гатова,
Прыбраны трэскi ўжо i дровы;
Над белым дахам, як карона,
Красуе комiнак чырвоны;
Прыветна вокны пазiраюць,
Бы вас у госцi запрашаюць,
Ну, добры выгляд хата мае,
Яна i цешыць, здавальняе.
Сюды сямейка перабралась,
I гэта хата паказалась
Пасля зямлянкi проста раем.
- Хоць хату добрую, а маем,
Не тое цеснае скляпенне!
Казала мацi ў здавальненнi.
Чысцютка, светла, бы ў пакоi!
Прыемна пахла тут смалою
I свежым дрэвам, хваiною.
I ўсё здавалася бы гладка,
Каб так не скончылась загадка
Аб тым падлоўчым на кватэры.
Аб'ездчык, самы той Ксавэры,
Прынёс навiну ў гэту хату.
- Не падвязло нашаму брату:
Пякельны пан! - Ксавэры кажа.
Як ноч, на нас на ўсiх ён ляжа.
- А хто такi? - Мiхал пытае.
- Бадай яго Мiхал цi знае:
То пан Ракоўскi з-пад Татаркi!
Як кажуць, пан занадта шпаркi...
- Пастой, пан, прозвiшча знаёма!
Ну, так: я чуў аб iм, вядома...
Дык пан Ракоўскi! Ну, вiншую!
Пакажа нам, дзе рак зiмуе!
I - ха-ха-ха! - Мiхась рагоча:
Ён паказаць тым смехам хоча,
Што ашукалiсь нечакана,
Прыдбаўшы гэтакага пана.
- А як жа! чуў я, што за пташка!
Лядачы нораў, лае цяжка,
Яшчэ i звычай такi мае,
Што з кулакамi налятае.
Ляснiчы новы не з'явiўся,
А ўжо, як трэба, уявiўся;
Усё падробна распiсалi,
Як бы яго даўно тут зналi:
I як ён выглядзiць сабою,
I што ён мае за душою,
I чым выдатны i багаты,
Цi кавалер ён, цi жанаты,
Калi, дзе, чым ён вызначаўся,
Як да людзей слатой чапляўся,
Ну, адным словам, адчыталi,
Ўсе косцi пану перабралi.
I праўда, пан быў злы, паганы
I звераваты, надзiманы,
I мух не мала меў у носе.
I шмат цяжэй тут павялося.
I вось, вярнуўшыся з абходу,
Як бы апушчаны у воду,
Мiхал павёў апавяданне,
Як выйшла першае спатканне.
- Iду, а ён дарогай валiць,
За iм вярхом Абрыцкi смалiць.
Пад'ехаў гэта i спынiўся.
- Дзень добры пану! - пакланiўся,
А ён, як слуп, i не зважае,
Глядзiць, бы воўк той, i пытае:
- А ты дзе служыш, чалавеча?
- Служу, паночку, я ў Парэччы.
- Ага!.. чаму гэта, ягомасць,
Вядзеш вялiкую знаёмасць?
Чужых цялят бярэш на пашу?
Наскрозь я бачу службу вашу!
Чаму аб'ездак, сцежак многа?..
Пiльнуйся ты свайго парога,
Бо мне такiх служак не трэба:
Для гультаёў не маю хлеба.
Дык памятай, чаго наймаўся!
Сказаў i далей паiмчаўся.
- Ну, ўжо ўвялi цялят у вушы!
Ох, да i людзi ж! што за душы!
Гаворыць мацi абурлiва.
- Чаму не скажуць? ото дзiва!
Той самы "Тэш", каб падлiзацца,
Гатоў хоць чорту запiсацца,
Яшчэ прыбавiць i размажа!
У гневе дзядзька Антось кажа.
Апавяданае здарэнне
На iх наводзiць засмучэнне.
- Ну, што ж? цярпi, маўчы зацята,
Бо так выходзiць, небажаты.
Наняўся, кажуць, як прадаўся!
Мiхал зласмешна адазваўся.
Х. НА ПАНСКАЙ СЛУЖБЕ
У той жа дзень, праз час каторы,
Прыйшоў сюды Марцiн з каморы,
Ляснiк таксама пры кватэры.
Загады розныя, паперы
Яму ў ляснiцтве даручалi,