Служы яму ты ўсёй сям'ёю,
А сам ты хоць жабруй зiмою.
Сказаць, ну, меў бы ты пасаду,
Дык чорт бы з iм, цярпеў бы гаду,
Але што тут? асот, галота,
Шэсць дзесяцiн - чаго? балота!
Другiя маюць па валоках,
Як Лiхтаровiч у Затоках.
I што ж? адзiн ён службу мае,
Нiхто туды не зазiрае,
Нiхто там свету не завяжа
I нават носа не пакажа.
А ты круцiся, хвост авечы,
Канца няма той талачэчы,
Ну, проста служба гэта гадзiць,
I кожны нос тут свой усадзiць.
- Вядома, хто дальш ад кватэры,
Таму менш стукаюць у дзверы,
Да iх дайсцi не так-то скора,
I там жывуць сабе без гора,
Гаворыць з зайздрасцю i мацi,
А тут, як дзе на воўчай гацi,
Як на пярэсмыках якiх,
Цябе трывожаць кожны мiг.
Але ж i самi вiнаваты,
Калi так коцiцеся з хаты,
Дзе толькi пан нi загадае.
Цi ж ён на гэта ласку мае?
Чаму ж на вас i не налегчы?
Чаму ў хамут вас не запрэгчы,
Калi яго так баiцеся
I так за службу берацеся?
Адзiн вось служыць - ну i годзе!
Што патураць яго той модзе?
Дзе ж? мала двух, дык трэцi Ўладзя!
Чаму ж на карк табе не ўссядзе?
А трэба часам агрызнуцца,
Бо так i будзеш заўжды гнуцца.
- Ого! ты смела каля печы,
I праўда: кажаш ты дарэчы,
А ты б сама вось паспытала,
Тады б не тое заспявала,
Сказаў Мiхал крыху сярдзiта.
I будзе нехаця зашыта
Твая тут губа, мая мiла:
Яго тут права, яго сiла!
Або ты знойдзеш праўду ў свеце?
Каму пажалiцца, скажэце?
Судзiцца будзеш з iм? За што жа?
I хто табе тут дапаможа?
Хiба цябе ён тут трымае?
Служыць гвалтоўна прымушае?
Не хочаш службы, ну, палайся,
Бяры манаткi, выбiрайся.
Але куды? дзе твой прытулак?
Нагатавалi табе булак?
Каму ты мiл, скажы, ў бядзе?
Эх, не прыхiлiшся нiдзе!
Паскачаш дроздзiка, бы скочка,
Калi няма свайго куточка.
А як прачуюць гэта людзi,
Ад iх адбою тут не будзе...
Чаму ж яму не казырыцца?
I вон прагнаць не пабаiцца;
Ты з iм не зграешся нiколi,
Раз ты прымушан да няволi.
- Ну, й будзе ездзiць - што за дзiва!
Калi маўчаць яму цярплiва.
Чаго баяцца? не прагонiць
I горш ужо не запалонiць.
I хто ж, як ты, на свеце служыць?
Аб глупству кожнаму ён тужыць,
Не спiць, не есць i ног не чуе,
У лесе днюе i начуе,
З людзьмi грызешся, як сабака,
А доля ўсё ж твая аднака.
Чаго ж так надта выдыгацца?
За што так падаць? так старацца?
Затым, каб больш цябе ганяць?
Часцей ў аглоблi запрагаць?
I будуць ездзiць, i не знайся,
А ты маўчы, а ты старайся!..
Каму, каму, а ўжо Антосю
Сказаць бы можна, каб прыйшлося,
Бо ён на службу не наймаўся.
- Або я, думаеш, збаяўся?
Гаворыць дзядзька, ў хаце храбры.
А калi што, дык i за жабры.
- Паслухаць вас, усе вы хваты!
А чуць да дзела - душа ў пяты!
Няма чаго мянцiць языкам,
А крык, як быў, i будзе крыкам.
- Няхай крычыць, i ты крычы!
- Хiба што жабаю ў карчы;
Прынамсi, з гэтакiм паспехам,
Мiхал аклiкнуўся зласмехам.
Вось так пачнуць казаць, бывала,
Ды з тых размоваў толку мала,
I толькi горш удражнiш раны,
I свет заткуць гушчэй туманы.
А пан за службу шчыра браўся,
Па лесе лётаў, прыглядаўся,
Каб дзе заўважыць непарадак
На гэта вельмi быў ён падак.
Але ён злы быў асаблiва,
Як граў у карты нешчаслiва.
Тады яго асцерагайся,
Як ад заразы ўжо хавайся.
Раз ён вiхрыўся, ды няўдала:
Для злосцi стравы бракавала.
Вось у Парэчча пан шыбуе,
Крычыць, Мiхала патрабуе,
Каня спынiўшы каля брамы.
Мiхал у гэты момант самы
Прыходзiць з лесу, йдзе да пана.
- Чаму на флянсах у васпана
Сляды быдлячыя? - пытае,
А сам так скрыва паглядае,
Насупiў твар i зрушыў бровы.
- Былi там панскiя каровы!..
Ох, тут ляснiчы як уз'есца!
Ну, не знаходзiць сабе месца!
Ды як затупае нагамi!
Крычыць, махае кулакамi,
А вочы тыя, як у змея.
Ад злосцi больш яшчэ чарнее,
З астатнiх слоў Мiхася лае,
З пасады выгнаць пагражае.
Мiхал маўчаў, ды нечакана
Ён сам як рушыцца да пана!..
Ляснiчы зразу ўзад падаўся...
- Чаго пан гэтак раскрычаўся?
Завошта пан мяне так лае?
Згарыць яна няхай, такая
I служба гэта, i пасада,
I гэта крыўда, й гэта здрада,
I гэта панская адплата!..
Няхай яна будзе праклята!..
Мiхал тут плюнуў, завярнуўся
Хоць раз, ды добра агрызнуўся!
XI. ДЗЕДАЎ ЧОВЕН
Мiхал вайшоў у хату злосны.
- Ах ты, вар'яце безлiтосны!
За што ты лаеш? за што хаеш?
Што да мяне ты, скажы, маеш?
Чаго чапляешся слатою,
Каб ты не ведаў век спакою!
А прападзi ты, гад шалёны!
I доўга сыпалiсь праклёны,
Пакуль Мiхал свой гнеў не вылiў.
- Але ж i я яго зажылiў!
I зразу змоўк, сабача морда!
Мiхал прамовiў досыць горда.
Прагонiць вон - хай праганяе,
А служба знойдзецца такая:
Мяне сам князь у замку знае!
- I маладзец, - гаворыць жонка,
Ды трэба больш было насыпаць,
Каб аж пайшло калоць пад кiпець,
Каб ззелянеў ён, як зялёнка.
Прагнаць! за што? Украў, цi што, ты?
За лес спраўляеш сабе боты?
Цi прапiваў дабро скарбова?
Не будзе гнаць цябе за слова:
Няма прычын. А папусцiся,
Тады iдзi ты хоць тапiся.
- Ото ж зараза! от халера!
От дачакалi сабе звера!
Прыпiльнаваць бы дзе брыду,
За "гiтал", падлу, ды ў ваду!
Парваць бы ноздры качарэжкай
Або глузды адбiць даўбешкай;
I не было б табе граху:
Забiў, як вош або блыху!
I дзядзька моцна абурыўся
I разважаць яшчэ пусцiўся:
Цi быў бы грэх, цi грэх не быў,
Калi б падлоўчага забiў?
Мiхал, сказаць, крыху баяўся
Размовы з iм; ён спадзяваўся,
А што, як скажа выбiрацца?..
Такi пабайваўся, прызнацца,
Бо што ж? няма дзе разгарнуцца,
Няма дзе, брат, табе прыткнуцца.
Ды ў той жа дзень наказ быў даны
Iсцi Мiхалу пад буданы
Сачыць ваўкоў. Ну, значыць, квiта!
Прайшла гарачка i нябыта.
I праўда: ўсё сышло, нi слова.
I нават з iм была размова
I гаварыць з сабой даваўся
Не тым, зусiм не тым здаваўся!
I ўсе згрызоты нейк адселi,
I ўсе тут зноў павесялелi
Ды зноў рабiлi свае справы
I для карысцi, i для славы.
Цяпер дазвольце вы ўжо мне