Паноў ляснiчых знаць не знае,
Прад iмi спiны не згiнае:
Пад бокам паша, агароды,
I лес, i поле - ўсе выгоды.
Мiхал зiрнуў i пазайздросцiў:
Чаму й не ён мiж ягамосцяў?
Нядзелька, свята - людзi вольны,
Свая ахвота, свой дазвол,
На рынак едуць, хто ў касцёл,
Як гэты Людвiк багамольны,
А хто пагульвае так дома;
А ты вось совайся, як бома,
Ды бойся лiха i падкусу
Не ступiш кроку без прымусу.
За горкай панская пасада,
Як у вяночку, каля саду
Ў глыбi прасторнага дзядзiнца
Стаяла з боку ад гасцiнца.
Будынак, парк i агарожа
Было ўсё слаўна i прыгожа;
Мастацкi зробленая брама
Ласкала вока гэтаксама,
Але Мiхалу не хацелась
Глядзець на гэта ўсё - прыелась,
I панскi дом з ласiным рогам
На Мiхася глядзеў астрогам,
Бо тут, апроч тае знявагi,
Сказаць, ад кожнага брадзягi,
У стражнiкоўскiм сваiм лёсе
Нiчога ведаць не прыйшлося.
А гэта сесiя, спатканне,
Падкусванне i насмiханне
Як прыкра гэта ўсё, i нудна,
I непрыемна, i паскудна!
Мiхал ступiў на двор кватэры
З душою, згрызенай без меры,
Але, спаткаўшы саслугачых,
Спакойных больш i менш гарачых,
Мiхал мяняе выраз твару
I гонiць прэч задуму-хмару,
Iдзе, вiтаецца, смяецца,
Бы смутку век не знаў, здаецца,
Бо людзi схiльны строiць кпiны
З тваiх нягод без дай прычыны.
Тут быў Скварчэўскi, Лiхтаровiч,
Амброжык, Суднiк, Астахновiч,
"Памдзей", аб'ездчык i мыслiвы,
На пачастункi памаўзлiвы,
"Памдзей" быў створан з "пана дзея".
Не поп наш дзядзька, але ўмее
Зiрнуць часамi "ў свае святцы",
Каб трапным словам адазвацца
I сэнс "духоўнай" карталюшкi
Паправiць лiпкаю мянушкай.
"Памдзей" аб'ездчык быў няшкодны:
Так, чалавек ён старамодны
I не такi, як Ворцюх, зыркi,
I меней здольны на прыдзiркi,
I на падкусы, i на ўданне,
За што й вагi ён не меў звання.
Вось Арцюшок - о, гэта скула!
Ну i шкадлiвы ж быў, хамула,
Хоць у панкi пралез адразу:
Цанiў Ракоўскi ў iм заразу;
Вось так i вiўся каля пана...
Цьфу, ты, мардасiна пагана!
Якога чыну даслужыўся
Обер-аб'ездчыкам лiчыўся,
Брахун не горшы ад сабакi.
Ён меў сабачыя адзнакi
Брахаў налева i направа;
Была й сабачча яго слава,
I калi пахла дзе даносам,
Тады, крутнуўшы толькi носам,
Казалi згодна, ў адно слова:
"Ну, гэта штучка Арцюшкова!"
А вось i ён. Iдзе фарсiста,
Глядзiць звысоку, ганарыста,
Але зiрнуць людзям у вочы
Ён штось не надта ўжо ахвочы,
А параўняўшыся з "Памдзеем",
Ён толькi лыпнуў лiхадзеем
У бок аб'ездчыка старога,
Але не вымавiў нiчога.
"Памдзей" штурхець пад бок Мiхала:
"Счуў, бестыя, чыё з'еў сала".
На Арцюшка "Памдзей" кiвае,
А сам нявесела ўздыхае
I выраз твару мае горкi.
- Чакаць, пам-дзееньку, праборкi!
Прамовiў ён у засмучэннi.
Брахнуў аб нейкiм папушчэннi,
Пабiць бы гаду морды-пыцкi!
Тут быў таксама i Абрыцкi,
Стары аб'ездчык i служака,
Курэц i добры выпiвака.
Любiў i ён "Тэш, проша пана..."
Куснуць падчас неспадзявана.
Звычайна ён спаўняў тры ролi:
Або смяшыў усiх да болi,
Калi ў смяхотным захапленнi
Апiсваў розныя здарэннi,
Цi пераймаў таго-другога,
Або маўчаў зацята-строга
Ды пухкаў люльку задуменна,
Або гарэлку пiў сумленна,
Ды не валяўся пад платамi,
Хоць скробаў добра капытамi.
У часе гэтых сесiй-збораў
Было нямала абгавораў
I розных штучак, жартаў, кпiнак,
Лiхiх i добрых успамiнак;
То часам смехам, а то ў злосцi
Перамывалi панам косцi,
Рашалi розныя пытаннi
Наконт сяброўскага спаткання,
I хто каму дзе стаўся варты,
I закладалiся на кварты,
Зусiм забыўшыся аб лесе.
Але ўся важнасць гэтых сесiй
I iх грунтоўныя асновы
Складалiсь з панскае размовы,
Калi каго сам пан ляснiчы
Да канцылярыi заклiча.
Тады ўсё моўкла - нi гу-гу!
Звычайна ў першую чаргу
Для рапартоў i справаздачы,
Угнуўшы хвост той па-сабачы,
Iшлi аб'ездчыкi асобна
Пра ўсё паведамiць падробна:
Якiя дзе былi здарэннi
Цi непарадкi, папушчэннi:
Як леснiкi, яго падпаскi,
Свае спаўнялi абавязкi,
Дзе i ў каго былi парубкi,
Каб мець прычыну дзеля ўзлупкi.
Калi ж у гэтай справаздачы
Было ўсё добра без астачы
I тыдзень скончваўся шчаслiва,
Тады ляснiчы глядзеў скрыва:
Ты маеш, значыцца, хаўрусы
I ў адной чарцы мочыш вусы.
Тут гэты лад быў так збудован,
Што на даносах быў заснован,
I мелась тут навiдавоку
Кусаць адзiн другога збоку.
На гэты раз неспадзявана
"Памдзея" клiкнулi да пана.
"Памдзей" падскочыў, здрыгануўся
I навакола азiрнуўся.
- Ну, будзе лазня, пане-дзею!
Але за што? не разумею!
Прамовiў ён, ускiнуў плечы
I ў бег пускаецца старэчы.
Бадай ён быў курам прыснiўся!
Убег, нiзютка пакланiўся.
Стаiць пакорна i рахмана,
На крыж гатовы йсцi за пана,
Старыя костачкi злажыць
I верай-праўдаю служыць...
I так знiжацца! цьфу, агiда!
Не мець нi вобраза, нi вiда,
Нi нават ценi чалавека;
Стаяць, бы куль, бы лялька нейка,
Глядзець на пана, як той Лыска...
Эх, так упасцi i так нiзка!
Затое ж пан той! паглядзеце:
Хто з iм зраўняецца на свеце?
Якi ён важны, панаваты,
Выдатны, "мондры", зухаваты!
Якi ён гога! якi дока!
Як ён сябе нясе высока!
Пабачце гэту яго мiну:
Ён - цар, ён - бог напалавiну,
Злучэнне блеску, ззяння, ценi
Сагнi прад iм свае каленi!..
I прад такiм вось галамоўзай
Не смей стаць роўна ты, а поўзай!
"Памдзей" стаiць, пан не зважае,
Як бы то слуп цi рэч якая,
Сядзiць надзьмуты, звераваты
I разглядае асiгнаты.
- Ну, ягамосцю-аматору,
Цi павяраў сваю камору?
Зрабiўшы гэта запытанне,
"Рачок" зiрнуў лiхiм барбосам
I ўсё пакручвае тым носам,
Мiнуту ловiць насядання.
Што адказаць трапней на гэта?
Якая хiтрая тут мэта?
У чым яго, "Памдзея", ловяць?
З чаго пачнецца тая споведзь?
Якiя зразяць яго стрэлы?
"Ну, ну, "Пам-дзееньку", будзь смелы!
Бог дасць, сухi ўспаўзеш на бераг".
Мамент, а думак цэлы шэраг.
- Так, павяраў, панок, вядома.
Хiба мне служба незнаёма?