Яго той страх нашчэнт занудзiў.
- Цi не Янчур там рыбу вудзiў,
Азваўся дзядзька не без жарта.
А ўсе маўчаць, глядзяць упарта.
Да дзядзькi блiжай хлопец жмецца:
Яму чорт знае што здаецца.
У хаце стала больш страхлiва.
З-за вокан ноч глядзiць маўклiва,
I гэта ноч як бы жывая,
I быццам нешта яна знае,
Але аб тым казаць не хоча,
Бо на размовы не ахвоча.
А на дварэ дзесь каля будкi
Чагось брахнуў сабака чуткi,
Брахнуў i змоўк, бы страшна стала,
I ноч брахаць не пазваляла.
Аслаблi ў Яськi ўсе тут гайкi.
- Э, глупства ўсё, не больш як байкi!
Мiхась азваўся. - Хто баiцца,
Таму ўсё можа налучыцца.
Нашто вам лепш? тут жыў Пшавара...
Вось раз уночы чуе гукi
Ў акно малоцяць чыесь рукi,
Малоцяць так, бы ў час пажару.
- Хто там? - Пусцi, брат: то я - Сёмка,
Ну, брат, i б'юцца ж чэрцi ёмка!
Не верыў я, дальбог, паверу!
На ўласным карку чуў, халеру!
На грэблю я, брат, як уз'ехаў,
Так i засыпаў мне арэхаў!
Я - па канi, ён мне - па карку!
Пасек мне спiну праз браварку!
I толькi тут, вось, адступiўся,
Калi ў дварэ ўжо я спынiўся.
Пшавара з хаты выйшаў босы
Агледзець Сёмкавы калёсы.
I што ж? вось вам i таямнiцы:
Ялова лапка ўлезла ў спiцы!
Яшчэ пра страхi вялi мову,
I iх тлумачылi аснову,
I iх iстоту разбiралi,
I трохi з Яськi жартавалi.
Ўсяго было тут вечарамi,
Калi разыдуцца часамi!
На ўсё была свая прычына
I адпаведная часiна.
Зайшла раз мова аб навуках
Старых, даўнейшых - i iх штуках,
Аб кнiгах з чорнаю пячаццю,
Аб чараўнiцтве, аб закляццi,
Аб розных хiтрасцях i зману.
- Вось пусцяць нейкага туману,
I чалавек хоць i жывы,
Але стаiць без галавы!
Гаворыць дзядзька, хлопцам дзiва,
Ўсё iх цiкавiць моцна, жыва.
- Я сам такую штучку знаю,
Што без памылкi адгадаю,
Як хто стаiць, ну, хоць бы ў сенях:
Цi на нагах, цi на каленях,
Цi ён там стане, цi ён ляжа!
Вось гэта штука! - бацька кажа.
- I няўжо дзядзька адгадае?!
Цiкавасць Яську забiрае,
I не дае нiяк ён веры,
I погляд кiдае на дзверы,
Бо хоча ён сваю асобу
У сенi вынесцi на спробу.
- Ну, Костусь, пойдзем мы з табою?
Iдуць i ў сенях мiж сабою
Вядуць параду, як пастаць,
Каб бацька ўжо не мог згадаць.
Мяркуюць хлопцы так i гэтак,
Бы вулей ставяць пад паветак;
Урэшце ўсё абмеркавалi,
Хiтрэй не трэба, як пасталi:
Адзiн прыгнуўся ракушком,
Другi ў падлогу ўпёрся лбом.
- Ну, дзядзька, як мы тут стаiма?
- А так, як цюцькi за дзвярыма!
Iм бацька з хаты дзесь азваўся,
I раптам дружны смех падняўся.
ХVII. ВОЎК
Ў будныя днi ўставалi рана:
Няма калi хварэць на пана,
Няма чаго чакаць панукi,
Калi работы поўны рукi
Зноў закладайся на нядзелю.
Садзiлась мацi за кудзелю;
Цяплей мужчыны абувалiсь,
Ў сваю работу запрагалiсь.
Мiхал, пакуль не рассвiтае,
Iдзе Антосю памагае,
Бо трэба кончыць з малацьбою,
Каб не карцела над табою.
Дарэктар сам з свае ахвоты
Ў гумно любiў рабiць налёты,
Бо ён быў хлопец працавiты
I да работы страх сярдзiты,
Хоць быў яшчэ малы i кволы,
Ну, хвацкi хлопец i вясёлы!
Iдзе з двара часамi ў хату
Аб чым тут ходзiць Яську-хвату
Ён на дрывотню, бярэ дровы:
Ён услужыць усiм гатовы,
Гаспадарам i гаспадынi,
Бо што тут зробiцца хлапчыне?
Раз ён абцасам зачапiўся,
З дрыўмi знячэўку павалiўся
На крок, не далей, ад парога,
Але ўсхапiўся, i нiчога,
I толькi глянуў на абцасы,
Былi ў iх моладасць i часы,
Калi рабiлi выкрунтасы
I на iгрышчы тупацелi,
А тут хадзiць больш не хацелi.
Таксама Ўладзя да работы
Больш, чым да кнiжак, меў ахвоты:
Любiў ён з цэпам завiхацца
Або па лесе пацягацца,
Пабегаць з стрэльбай за лiсамi,
Цi за кунiцай, цi тхарамi.
I бацька з гэтым пагадзiўся:
Што ж? да навукi не радзiўся,
А вось мо з меншых што i будзе,
Няхай яны ўжо йдуць у людзi.
Алесь сядзiць, закон чытае
Або з сабою разважае,
А потым зноў у кнiгу ўткнецца
I сам сабе штось засмяецца.
У Кастуся "Родное слово";
Ён слiбiзуе ўсё наново,
Але склады штось не выходзяць
I хлопца ў злосць адно прыводзяць,
Бо Костусь - хлопец нецярплiвы,
У гнеў прыходзiць абурлiвы;
Яго падштурхвае спакуса
Сказаць знявагу на Езуса,
Якi прад iм быў намалёван,
I Езус быў тут iм аплёван:
Чаму ж бо ён не памагае,
Калi на гэта сiлу мае?
А потым злосць яго астыла,
Яму i прыкра, i нямiла,
Ён сам сябе чуць не кусае.
Ох, галава яго дурная!
I нi на грош няма ёй кошту,
Яго хвалiлi, а завошта?
I хiба ж Бог яго не чуе?
Або яму Бог падаруе
Вось гэты страшны грэх знявагi?
Эх, Костусь, Костусь! ты - брадзяга!
Выносiць сонца дзянёк новы
Скрозь гэты лес стары, хваёвы,
Дзянёк кароткi, чуць заметны,
Але вясёлы i прыветны.
Мароз бярэцца, пацiскае,
Па лесе лускае, гуляе
I хусты тчэ на беражку.
За ноч падкiнула сняжку.
Мiхал iдзе ў свае абходы,
А холад зiмняе пагоды
Яго рухавiць i малодзiць,
I колькi тут разоў ён ходзiць!
Тут кожна сцежка i дарожка
Яму даўно-даўно знаёма,
Мiхал у лесе, як бы дома:
Дзе нi ступала яго ножка!
Якiх куточкаў тут не знае!
Мiхал iдзе, сляды чытае!
Вось тут танюткi ланцужок
Лёг так прыгожа на сняжок
То пара кропак, то дзве рыскi,
Вiдаць, што мышкiны распiскi.
Другi малюнак, след - трайчаткi
Па лесе кiдаюць зайчаткi;
А лiс-хiтрэц, выжыга чуткi,
Па снезе цягне шнур раўнюткi:
Слядок з слядочкам супадае,
Бы лапка тут адна ступае.
Мiхал iдзе. У лесе глуха;
Дарэмна зыкi ловiць вуха:
Вакол маўклiва i маркотна,
I лес застыў, глядзiць гаротна,
I толькi дзесь у ельняку
Шалпоча сойка на суку
Ды стукне дзяцел траекротна.
Мiхал iдзе адзiн, пануры,
I сам ён хмур, i думкi хмуры,
Як гэты лес, снягамi сцяты
Або замоўлены, закляты.
Ды гэты лес, хоць ён i немы,
Але скрозь цiш халоднай дрэмы,
Скрозь гэты мёртвы сон зiмовы
Вядзе з Мiхалам казкi мовы.
У лесе кожная мясцiна
Лужок, палянка, баравiна
Асобны твар i выраз мае
I хоць што-небудзь выклiкае
З таго, што памяць захавала.