Бы пiсар-вухар расчаркнецца.
А як вакенцы размалюе
I розных дзiваў там намосцiць,
Яму аматар пазайздросцiць,
I прад марозам ён спасуе.
Мароз - штукар i жарты любiць,
Не раз, штукуючы, загубiць
Таго, хто ў рукi пападзецца,
Яшчэ над бедным насмяецца:
"Прыляж, бядача, ты з дарогi
Няблiзкi хатнiя парогi,
Мароз дарожным падпявае,
Лажысь - пасцелька пухавая
I ўся агоньчыкамi ззяе!
Заснi, сагрэйся, мой пахiлы,
Пакуль табе прыбудуць сiлы,
А я салодкi сон навею
I гожай казкаю сагрэю".
I хто паддасца нагаворам,
Засне навекi пад прасторам
Халодных зор, снягоў глыбокiх,
Сярод дарожак адзiнокiх.
Мароз - мастак i, пыхту поўны,
Узносiць слуп на неба роўны,
Высокi, вогненны, крывавы!
Той слуп - i страшны i цiкавы
Гарыць злавесна, ўвесь чырвоны.
Мароз на небе ставiць троны,
Вянцы на месяц ускладае,
Па снезе зоркi рассыпае,
I так прыгожа, так старанна
Бярозе белай тчэ убранне,
Бы той дзяўчыне пад вянчанне.
I як з-за лесу сонца ўстане
I на бярозу тую гляне,
Засвецяць ў iнеi праменнi,
Як найдарожшыя каменнi.
Мароз - паважны. Як вяльможа,
Знасiць свавольнiцтва не можа,
I на той час, як ён пануе,
Па небе хмарка не вандруе,
I ўсе стварэннi занямеюць,
I патыхаць вятры не смеюць.
Ўсё цiха, мёртва, нерухома.
Сядзiць звяр'ё мiж буралома
I знака жыцця не пакажуць,
Вароны дзюба не развяжуць,
Ўсе нахахорацца, нi зыку
Ўладарства холаду вялiка.
I верабей з усёй раднёю
Не шкне, схаваўшысь пад страхою.
Адзiн мароз адно ўладае,
На ўсё ён рукi накладае,
Ўсё гне халоднаю нагою;
I лес пад сiняю смугою
Застыў, стаiць, як амярцвелы,
Башлык надзеўшы чысты, белы.
I толькi ён, мароз заўзяты,
Мароз занадта зухаваты,
Адзiн па лесе пахаджае,
Бо роўных ён сабе не мае.
Зазнаўся, ой, мароз, зазнаўся!
Ды дзень яшчэ не зачынаўся:
Пастой, мароз, пастой хвалiцца
Мо i цябе хто не збаiцца!
I толькi зоркi пабялелi,
У хаце дзверы зарыпелi,
Скрыпяць калодзежы, вароты,
Пайшла разгульвацца работа.
Iдуць па воду маладзiцы,
Як макаў цвет, гараць iх лiцы;
Бяжыць з кудзеляю дзяўчына,
За ёю хлопец-малайчына
Адкулься зараз увязаўся,
I смех i гоман там зачаўся.
Прыгрэбнiк глуха б'е дзвярамi,
Жанкi трушком iдуць з кашамi,
Лучыну iмi прыкрываюць
I жарам холад выганяюць.
А там мужчыны ўзварухнулiсь,
Ў гумно па сена пацягнулiсь,
Ды толькi - звычай такi маюць
Мароз пахваляць i палаюць,
А падхадзiўшысь каля дому,
Бяруць сякеру, санi, бому
I едуць ў лес вазiць калоды
Ляжаць на печы няма моды.
I хоць мароз крапiць пякучы,
Да ног даходзiць скрозь анучы
I снегам вочы зашывае,
Мужык жыве i не шманае;
З саней саскочыць, хлысне пугай
Каня i вылае "дзяругай",
Бяжыць, аб плечы б'е рукамi,
Яшчэ й прытупвае нагамi,
I так блазнее, так дурэе,
Аж покi лоб не замакрэе.
Ўжо Костусь двойчы неўзаметкi
Саскокваў з печы на разведкi,
У вокны доўга прыглядаўся,
Ў малюнкi так ён углыбляўся,
Што ў iншы свет перабiраўся.
На шыбе ўсё: снапкi ржаныя,
Чароты хвацкiя, буйныя,
I розных красак, траў нямала.
У душу летам патыхала,
А з iм i вобразы другiя
Ўставалi, сэрцу дарагiя.
Вось тут лясок, вось крыж пахiлы,
Як вартаўнiк чыёй магiлы,
На цiхай горцы пахiлiўся,
Бы аб пакойнiку малiўся;
Там нiбы рэчачка цiкава
Звiлася ў вербах кучаравых...
Ўсё так павабна, так прыгожа
I так на праўду ўсё пахожа,
Што хлопец сам не памятае,
Дзе ён i што ён разглядае.
- Не стой ты, хлопец, пры аконцы:
З акна, як з зяўры, дзьме бясконца!
Зноў будзеш кашляць, - кажа мацi.
А хлопцу ўжо абрыдла ў хаце,
Нiяк блазноце не сядзiцца,
На рэчцы хоча апынiцца.
А тут яшчэ, як на спакусу,
Чуць дзядзька з хаты паказаўся,
Мароз ужо прымайстраваўся
I белым пухам сеў на вусу.
I хто з двара ў дом нi прыходзiць,
Пра холад гутарку заводзiць:
- Ну ж i мароз - аж нос зрывае!
А як на ўсходзе чырвань грае!
Слупы такiя паўставалi,
Пажарам страшным загулялi!
Такiя з'явы ў божым свеце!
Ну, як тут вытрываць, скажэце?
Кастусь у запечку стхарыўся,
Абуцца ў лапцi прымудрыўся,
А ў лапцях вушкi скураныя
Былi ўжо досыць пажылыя;
Цiшком сабраўся, апрануўся
Ды ў лес з сякеркаю кульнуўся.
А лес, як добры той знаёмы,
Стаiць збялелы, нерухомы
Абапал рэчачкi сцяною,
Над ёю сплёўшыся страхою,
Далёка кiнуўшы галiнкi;
А маладзенькiя ялiнкi
Пад белым пухам чуць заметны;
Яны так мiлы, так прыветны,
Бы тыя красачкi-дзяўчаткi,
Надзеўшы гожыя апраткi.
Затое ж хвоечкi малыя
Стаяць, як сiраты якiя,
Ад снегу выгнуўшысь дугою,
На дол прыпаўшы галавою.
"Пагнуў вас снег, мае хваiнкi!
Эх вы, гаротныя нацiнкi!"
Над iмi Костусь разважае,
I жаласць хлопца пашыбае.
I ён да хвоек падбягае,
Сняжок з iх цiха атрасае
I хвойкi зразу ажываюць,
Ўгару макушы падымаюць,
Спярша павольна, бы баяцца,
А потым пойдуць разгiнацца.
А хлопчык рады i смяецца,
Стаiць з мiнуту, не схiснецца,
Аддаўшысь нейкiм думкам-марам,
Аж б'ецца сэрца яго жарам.
Але пара, пара за дзела!
I ён да хвоек падбягае,
Замерла рэчка мiж лясамi,
Бярозы голымi сукамi
Сплялiся з вольхамi над ёю;
Ялiны цёмнай чарадою
Навiслi густа салашамi.
А вось старая дзеравяка
Упала ў рэчку, небарака:
Вiдаць, што бура палажыла
I мост жывы з яе зрабiла.
А лёд, бы мур сцямна-зялёны,
Чуць пасярэдзiне падняты,
Ляжыць, цяжэрны i зацяты,
Вартуе ходы ўсе i гоны,
Каб i стрыжэньчык не прабiўся.
I вось тут Костусь прыпынiўся,
На лёд глядзiць, штось разважае
I ў ход тапорык свой пускае.
Лядок закашляў, заiскрыўся,
На срэбра-друзачкi пабiўся;
Ляцяць крупiнкi ледзяныя,
Бы ўлетку пырскi дажджавыя,
I чуць апошнi лёд зламаўся,
З зямлi клубок вады падняўся
I з шумам коцiць паўзверх лёду,
Пачуўшы волечку-свабоду,
Ўсё большы, большы круг займае..
Але што гэта так спявае?
Адкуль тут музыка нясецца?