Бярэ сам бацька перша слова.
I з'ява гэтая - не нова:
Яны штоночку вынiкаюць,
Але без следу прападаюць.
То - тайнасць божжа, яго воля.
Чаго мы, людзi, мо нiколi
I не дазнаемся, як трэба,
Бо то - вялiкая вучэба.
- Чаму? дазнацца мо i можна,
Гаворыць дзядзька асцярожна,
I пэўна ведае навука,
Што астраномiяй завецца,
Адкуль тут што i як бярэцца.
Замыславатая то штука,
А вось, як будзеце вучыцца,
То можна сэнсу i дабiцца,
Бо помню я, як сам вучыўся,
Нам штось пра iх казалi ў школе
I вытлумачвалi даволi,
Але цяпер пра то забыўся.
- I я, - тут мацi засмяялась,
Сказаць хацела, ды збаялась,
Якраз як наш дарэктар гэты.
Калi стваралiсь Богам светы,
Па зорцы светлай чалавеку
Назначыў Бог святы спрадвеку;
Яна жыццём яго кiруе
I лёс яго i смерць пiльнуе.
Чым больш з людзей хто выдатнейшы,
Таго i зоркi блеск яснейшы,
I гасне зорачка святая,
Калi даручаны сканае:
Вось так на небе адначасна
Яна мiгнецца i пагасне,
Як бы хто з жалю вочкi ўскiне
I невядома дзе загiне.
I неба слых тады прыклонiць,
I анел слёзку цiха зронiць...
Як я была яшчэ малою,
То дзед, бываючы ў настроi,
Часамi вёў апавяданнi
Аб гэтым зорачным знiканнi,
Яшчэ казаў: "Калi хто зможа,
Пакуль не згасне служка божжа,
Задумаць што ў мамэнт блiскання,
Таго ўсе споўняцца жаданнi".
Для хлопцаў гэта тлумачэнне
Найболей мела здавалення,
I ўсе iх думкi мiмаволi
Блукалi дзесь у божым полi;
Iх захапляў свет безгранiчны
I ўласны лёс iх таямнiчны.
XXII. НА ГЛУШЦОВЫХ ТОКАХ
Адбыў свой час панура люты.
Дзянёк патрошку прыбывае,
Прыветней сонейка блiскае,
I рве рачулка свае путы.
Iдзi, зiма, iдзi ў дарогу:
Прайшоў твой час, дзякаваць Богу!
Пабач, старая: там, у полi,
Чарнеюць леташнiя ролi!
А ўзгоркi вунь паразумнелi,
Бо вельмi значна палыселi.
А лес, глядзi, якi вясёлы!
I дуб смяецца, хоць i голы.
Паслухай добра: чуеш песнi?
Цяпер яны ўжо не заўчэснi,
Ужо бо сонейка праменнi
Гатуюць шлюбныя адзеннi
I ткуць карону дарагую
Вянчаць зямельку-маладую...
Пара, зiма, табе складацца
I ўпроч з кудзеляй выбiрацца!
I вось у дзень адзiн прыўдалы
Загаманiлi перавалы.
I гоман, спеў i шум усюды,
Як бы ў цымбалiкi i ў дуды
Зайгралi тысячы музыкаў,
Бы iх на баль тут хто заклiкаў.
Iдзе вясна з цудоўнай лiрай;
На звон яе зляцеўся вырай,
I жыцце ўсюды вынiкае,
I пташка песню зачынае.
- Вясна павiнна быць раджайна:
Вада шумiць штось незвычайна,
Як гром далёкi - густа, глуха
I так прыятна нейк для вуха,
Мiхась, вярнуўшыся з абходу,
Адзначваў добрую прыгоду.
А Костусь дома не ўтрывае,
Паслухаць шум той выбягае;
I праўда: гук такi цiкавы...
Як мiлы гэтыя праявы!
Аб чым гудзе вада так важна,
Так мiлагучна, так працяжна?
Напэўна, гэтая вадзiца,
Мабыць, якая чараўнiца,
Калi наўперад многа знае
I пра раджайнасць нешта бае.
I нават тата даў ёй веры.
Праз дзень прыйшоў наказ з кватэры,
Якога бацька спадзяваўся,
Каб у Камлiшчы ён збiраўся,
Бо ўжо глушцы затакавалi,
А iх прад святам палявалi;
Але ўпярод, да палявання,
У змрок вячэрнi i ў свiтанне
Туды на подслухi хадзiлi,
Глушцоў шукалi i сачылi,
Пакуль паны не прыязджалi.
Два буданы ў бары стаялi:
Адзiн - салаш яловы просты,
Другi драўляны i з памостам;
I вось, як панства наязджала,
То тут яно i начавала.
Ляснiк у будцы сваёй гнуўся,
Хоць да агню ён больш гарнуўся;
Але i тут было нямiла:
Адзiн бок мёрз, другi смалiла.
Мiхал сабраўся, апрануўся
I ў лес павольна пацягнуўся:
Ў лясах снягi яшчэ ляжалi,
Ды ўжо з узгоркаў саступалi
I больш тулiлiся ў лагчынах
Ды па цянiстых раўчавiнах.
Зiма i тут збiрала клумкi.
Мiхал iшоў, з iм йшлi i думкi,
А з iмi вобразы ўставалi
I ў сэрцы водгук выклiкалi.
I часта хваля абурэння,
Глухi пратэст нездавалення
Яго ахвацiць i ўскалыша
I гневу знак ў душы напiша.
Панам пацеха i забава,
I ў iхнiм гусце гэта справа;
А ты, як Каiн, валачыся,
У будане па тыднях гнiся,
Ды часам пану не ўнаровiш
I "пся крэў", "дурня" часта зловiш,
З апошнiх слоў цябе аблае,
А то i горш яшчэ трапляе.
Была б свая зямля i хата!..
Ды будзь ты тры разы праклята
I служба панская i ласка
I доля вечная падпаска!
I многа розных дум устане,
Пакуль будан той з лесу гляне.
Мiж буданоў агонь палае,
Мiхала Пальчык там чакае;
З другога боку йдзе Гавака,
Стары аб'ездчык i служака.
Сядзiць Абрыцкi на калодзе
I грэе ногi, люльку курыць,
Зачаў гаворку, балагурыць
Аб рознай рознасцi, прыгодзе.
Чаго ён толькi не ўспамяне!
Каму ў душу ён не загляне!
I абгаворыць, пасмяецца;
Панам таксама дастаецца,
Бо пан Абрыцкi, сказаць смела,
Мiж iмi цёрся жыцце цэла;
Быў на Палессi, на Валынi
Дзе толькi доля не закiне!
Сядзеў з iм поруч Дземiдовiч,
З другога боку - Астахновiч,
Ўжо леснiкi немаладыя,
I хлопцы сталыя, такiя,
З якiмi можна выпiць чарку,
Таксама й ездзiць па iх карку,
Чаго Абрыцкi не цураўся.
Па службе выйдзе папушчэнне
Цi так няважнае здарэнне,
Абрыцкi пэўна ўжо падкусiць,
Данесцi пану аб тым мусiць
Ды ад сябе яшчэ прыбавiць,
Каб чалавека абясславiць;
Дык на яго не мелi вока
I з iм трымалiся далёка,
Хоць гэта ў вочы не казалi.
Ды леснiкi здарэнне зналi,
Калi Абрыцкi абмахнуўся
I пад Пшавару падвярнуўся.
Пшавара быў ляснiк сярдзiты,
Апроч таго, не лыкам шыты:
Шырок, плячыст, як дуб стары,
I з iм да трох не гавары!
I дужы быў ён не па меры.
Ён быў з Абрыцкiм на кватэры,
I вось якi быў тут учынак:
Пшавараў конь каля драбiнак
Стаяў i хрумстаў сабе сена,
Сянцо мурожнае, бы пена.
Вярхом Абрыцкi прыязджае,
Сюды свайго каня стаўляе,
Пшавара гэта зауважыў.
- О, каб яго пярун распляжыў!
Якi то гад, якi вужака,
Якi то кручаны сабака
Пусцiў каня да майго воза?
- Якая страшная пагроза
I што за тон такi мужыцкi?
Азваўся з гонарам Абрыцкi.
Ну, я пусцiў, то што тут будзе?