Аж уздыхнуў ён, небарака.
Размеркаваўшысь такiм чынам,
Паны па розных пуцявiнах
Iдуць на токi з леснiкамi.
Мiхал здалёк пайшоў цянькамi;
Гатовы план даўно ён мае,
Iдзе i Свiду навучае,
Гаворыць з прыцiскам, хоць цiха,
Каб не ўстрывожыць тое лiха.
- Вось тут, паночку, "такавiска",
Глушэц асочаны ўжо блiзка,
Няхай жа пан iдзе цiхутка,
Бо гэта штучка вельмi чутка:
Не асцярогся - i прапала.
I Свiда слухае Мiхала,
Што толькi той нi загадае.
Мiхал над панам волю мае,
Цяпер ён пан хоць на мiнутку.
"Скачы ж, браток, пад маю дудку,
Прызнай жа мне i ты пашану?"
Мiхал у думках кажа пану.
- Як скокну я - i пан хай скача;
Спынюся я - i пан спынiся!
Глядзi ж, панок, не памылiся,
Каб тут не вынiкла няўдача!
Мiхал замёр, стаiць маўклiва,
А з iм i Свiда нерухлiва.
У лесе значна пасвятлела,
I вось дзесь блiзка, перш нясмела
Заграў глушэц i абарваўся
Ды зноў зачаў, разбалбатаўся.
Мiхал даў знак. Скок-скок! спынiўся,
З iм радам Свiда апынiўся.
- Цi бачыць пан? унь-унь чарнее...
Ой, не: хай пан цярпець умее!
А Свiда стаў пароць гарачку
I ўжо у стрэльбе ўзвёў сабачку.
- Не руш! не руш, пан! о, крый божа;
Пан папсавацi справу можа!
Яшчэ мiнуту улучылi,
На крокаў дваццаць падступiлi.
Цяпер глушэц, як на далонi,
Сядзiць, бы шула, у заслоне
Хваёвых лапак, хвост мятлою,
Як бы любуецца сабою,
Балбоча, крэхкае i свiшча;
Глушэц склiкае на iгрышча,
А мо хваленнi жыццю правiць
I гэты бор спрадвечны славiць.
Мiхал i Свiда той часiнай
Стаялi моўчкi пад ялiнай.
Пан Свiда стрэльбу падымае
I доўга цэлiцца... страляе.
Бух! - грукнуў стрэл, лес узбудзiўся!
Дымок раўнюткаю стралою
Жахнуў старую гэту хвою,
З якой глушэц даўно зраднiўся;
I раптам з ёю разлучыўся,
Умомант звяў i страцiў сiлы
I не паспеў разняць ён крылы,
На мяккi дол, на мох зялёны
Упаў, насмерць акрываўлёны;
Ўзнялась галоўка i апала,
Два разы лапка задрыжала,
Навек застыла нерухома.
А Свiда рад быў, рад, вядома:
Рублём Мiхала ён трактуе,
Цыгарай хвацкаю частуе.
XXIV. ВЯЛIКДЗЕНЬ
У хаце вучням не сядзiцца
Прайшла ахвота ў iх вучыцца;
I сам дарэктар уздыхае,
На Мiкалаўшчыну кiвае,
У смутку нейкiм часта ходзiць,
Аб доме гутарку заводзiць,
Пускае жарты мiма вуха,
Яго не цешыць саладуха,
Якая хлопцу падабалась,
Бо вельмi добра удавалась.
- Сказаць, не кепска тут хлапчыне,
Прамовiць часам гаспадыня,
А ўсё ж дамок свой моцна цягне,
I кожны к матцы сваёй прагне.
Прыйшлося ўважыць тут малому
I адвязцi яго дадому.
А вучнi кнiжкi пахавалi
I ўжо Вялiкадня чакалi.
Прыйшла вялiкая субота,
Даўно прыпынена работа,
I ўжо пад вечар сама хата
Была прылучана да свята:
Лагоднасць, згода i павага
I вельмi сталая развага
Ўвесь гэты дзень тут панавалi.
I блiзкасць свята шанавалi
Старыя, дзецi i падросткi
I шуму тут не падымалi,
Як будным днём з-за кожнай косткi.
Алесь, Кастусь i Мiхалiна
Сама найшла на iх часiна
На працу зранку выйшлi самi
I падмялi двор дзеркачамi;
Пясочку потым накапалi
I сцежкi iм панасыпалi;
I гэты дворык так змянiўся,
Так гожа траўкай заiскрыўся,
Што проста глянуць было люба,
Хоць ты вядзi яго да шлюба.
Мужчыны загадзя пабрылiсь,
Вадою цёплаю памылiсь,
Бо трэба ж iм было сабрацца
Паехаць ў цэркву спавядацца.
Хоць i казаў Антось, бывала,
Што тут, у лесе, грахоў мала;
Калi ж часамi грэх налучыць,
Аб iм забудзеш, ён не мучыць
I не пашкодзiць ў справах неба,
Але папу аддаць iх трэба.
I вось пад вечар трохi важка
Загрукацела каламажка,
На свет выходзячы з усмешкай,
Зiму згуляўшы пад застрэшкай.
Антось агледзеў тут прылады,
Калёсам добра даў "памады",
Густога дзёгцю i варволю,
Каб меней крыўдзiлiсь на долю;
А напамадзiўшы калёсы,
Паправiў вiтыя атосы
I падлажыў у задок сена.
Вясёлы час - павозак змена!
Агледзеў дзядзька ўсю аздобу,
Тады зрабiў павозцы спробу.
Калёсы лёгка закруцiлiсь,
З вясёлым гукам пакацiлiсь.
Пайшлi ў хаду раўнютка, гладка,
Як з маслам першая аладка.
Тым часам ў хаце ўсё гатова,
Цяпер за бацькам толькi слова,
Бо ён у лесе прыпазнiўся
I вось цяпер яшчэ пынiўся.
А хлопцы зрання рыхтавалiсь,
Па добрай згодзе змеркавалiсь
I самi зладзiлi, вядома,
Хто едзе з iх, хто будзе дома.
- То будзем ехаць - я гатовы...
Ну, аставайцеся здаровы!
Мiхал дамашнiм пакланiўся
I шапку зняў, перахрысцiўся.
Яму ў адказ дабра жадаюць,
Грахi ўсе чыста адпускаюць.
Над цiхай талаю зямлёю
Навiсла ночка той парою.
Было спакойна i лагодна,
Як бы сама прырода тая
Паважнасць свята адчувае,
З людзьмi жыве супольна, згодна.
Маўчаць хваiны, анi зыку,
Не шэпне гэты бор-музыка,
Стаiць маўчком i разважае,
Вiдаць, Вялiкадня чакае.
"Цяпер i страхi пазнiкалi!"
На вуха Костусю шапталi
Якiясь думкi-весялушкi:
"Звяры Вялiкдзень чуюць, птушкi,
I хвоi гэтыя, i елi,
Лiхiя людзi падабрэлi,
Бо святам божым ўсюды вее;
З нажом разбойнiк не пасмее
Залегчы ў лесе срэдзь дарогi,
Бо i заможны i убогi
Святы Вялiкаднiк святкуюць
I радасць ў сэрцы сваiм чуюць".
I гэту згоднасць, радасць свята
Ва ўсiм Кастусiк адчувае:
I ў тым, як з дзядзькам размаўляе,
На возе седзячы з iм, тата,
Чуваць яна ў пытаннi брата,
I ў гэтым лесе безгалосным,
I ў мерным клыгату калёсным;
Вось так i чуеш, што й дарога
Цяпер паслушна волi Бога,
I пераказваюць навiны
Калёсам гучна каляiны.
Дарога з лесу выйшла ў поле,
Калёсы коцяцца паволi,
Шуршыць пясочак мнагазначна.
Ў сяле на цэрквi чуць абачна
Блiшчыць лiхтарык i мiгае,
Дарожных погляд прыцягае.
Яны лагчынку праязджаюць,
Гару сярэднюю мiнаюць,
Клады з панiклымi крыжамi,
Дзе дрэвы голькамi-брыжамi
Навiслi цiха над зямлёю,
I едуць мернаю ступою.
Вось хаты з мроку выплываюць,
Агнямi вокны ў хатах ззяюць,
I на пясочку блескi-плямы
Прыгожа пiшуцца скрозь рамы.