Выбрать главу

Аж уздыхнуў ён, небарака.

Размеркаваўшысь такiм чынам,

Паны па розных пуцявiнах

Iдуць на токi з леснiкамi.

Мiхал здалёк пайшоў цянькамi;

Гатовы план даўно ён мае,

Iдзе i Свiду навучае,

Гаворыць з прыцiскам, хоць цiха,

Каб не ўстрывожыць тое лiха.

- Вось тут, паночку, "такавiска",

Глушэц асочаны ўжо блiзка,

Няхай жа пан iдзе цiхутка,

Бо гэта штучка вельмi чутка:

Не асцярогся - i прапала.

I Свiда слухае Мiхала,

Што толькi той нi загадае.

Мiхал над панам волю мае,

Цяпер ён пан хоць на мiнутку.

"Скачы ж, браток, пад маю дудку,

Прызнай жа мне i ты пашану?"

Мiхал у думках кажа пану.

- Як скокну я - i пан хай скача;

Спынюся я - i пан спынiся!

Глядзi ж, панок, не памылiся,

Каб тут не вынiкла няўдача!

Мiхал замёр, стаiць маўклiва,

А з iм i Свiда нерухлiва.

У лесе значна пасвятлела,

I вось дзесь блiзка, перш нясмела

Заграў глушэц i абарваўся

Ды зноў зачаў, разбалбатаўся.

Мiхал даў знак. Скок-скок! спынiўся,

З iм радам Свiда апынiўся.

- Цi бачыць пан? унь-унь чарнее...

Ой, не: хай пан цярпець умее!

А Свiда стаў пароць гарачку

I ўжо у стрэльбе ўзвёў сабачку.

- Не руш! не руш, пан! о, крый божа;

Пан папсавацi справу можа!

Яшчэ мiнуту улучылi,

На крокаў дваццаць падступiлi.

Цяпер глушэц, як на далонi,

Сядзiць, бы шула, у заслоне

Хваёвых лапак, хвост мятлою,

Як бы любуецца сабою,

Балбоча, крэхкае i свiшча;

Глушэц склiкае на iгрышча,

А мо хваленнi жыццю правiць

I гэты бор спрадвечны славiць.

Мiхал i Свiда той часiнай

Стаялi моўчкi пад ялiнай.

Пан Свiда стрэльбу падымае

I доўга цэлiцца... страляе.

Бух! - грукнуў стрэл, лес узбудзiўся!

Дымок раўнюткаю стралою

Жахнуў старую гэту хвою,

З якой глушэц даўно зраднiўся;

I раптам з ёю разлучыўся,

Умомант звяў i страцiў сiлы

I не паспеў разняць ён крылы,

На мяккi дол, на мох зялёны

Упаў, насмерць акрываўлёны;

Ўзнялась галоўка i апала,

Два разы лапка задрыжала,

Навек застыла нерухома.

А Свiда рад быў, рад, вядома:

Рублём Мiхала ён трактуе,

Цыгарай хвацкаю частуе.

XXIV. ВЯЛIКДЗЕНЬ

У хаце вучням не сядзiцца

Прайшла ахвота ў iх вучыцца;

I сам дарэктар уздыхае,

На Мiкалаўшчыну кiвае,

У смутку нейкiм часта ходзiць,

Аб доме гутарку заводзiць,

Пускае жарты мiма вуха,

Яго не цешыць саладуха,

Якая хлопцу падабалась,

Бо вельмi добра удавалась.

- Сказаць, не кепска тут хлапчыне,

Прамовiць часам гаспадыня,

А ўсё ж дамок свой моцна цягне,

I кожны к матцы сваёй прагне.

Прыйшлося ўважыць тут малому

I адвязцi яго дадому.

А вучнi кнiжкi пахавалi

I ўжо Вялiкадня чакалi.

Прыйшла вялiкая субота,

Даўно прыпынена работа,

I ўжо пад вечар сама хата

Была прылучана да свята:

Лагоднасць, згода i павага

I вельмi сталая развага

Ўвесь гэты дзень тут панавалi.

I блiзкасць свята шанавалi

Старыя, дзецi i падросткi

I шуму тут не падымалi,

Як будным днём з-за кожнай косткi.

Алесь, Кастусь i Мiхалiна

Сама найшла на iх часiна

На працу зранку выйшлi самi

I падмялi двор дзеркачамi;

Пясочку потым накапалi

I сцежкi iм панасыпалi;

I гэты дворык так змянiўся,

Так гожа траўкай заiскрыўся,

Што проста глянуць было люба,

Хоць ты вядзi яго да шлюба.

Мужчыны загадзя пабрылiсь,

Вадою цёплаю памылiсь,

Бо трэба ж iм было сабрацца

Паехаць ў цэркву спавядацца.

Хоць i казаў Антось, бывала,

Што тут, у лесе, грахоў мала;

Калi ж часамi грэх налучыць,

Аб iм забудзеш, ён не мучыць

I не пашкодзiць ў справах неба,

Але папу аддаць iх трэба.

I вось пад вечар трохi важка

Загрукацела каламажка,

На свет выходзячы з усмешкай,

Зiму згуляўшы пад застрэшкай.

Антось агледзеў тут прылады,

Калёсам добра даў "памады",

Густога дзёгцю i варволю,

Каб меней крыўдзiлiсь на долю;

А напамадзiўшы калёсы,

Паправiў вiтыя атосы

I падлажыў у задок сена.

Вясёлы час - павозак змена!

Агледзеў дзядзька ўсю аздобу,

Тады зрабiў павозцы спробу.

Калёсы лёгка закруцiлiсь,

З вясёлым гукам пакацiлiсь.

Пайшлi ў хаду раўнютка, гладка,

Як з маслам першая аладка.

Тым часам ў хаце ўсё гатова,

Цяпер за бацькам толькi слова,

Бо ён у лесе прыпазнiўся

I вось цяпер яшчэ пынiўся.

А хлопцы зрання рыхтавалiсь,

Па добрай згодзе змеркавалiсь

I самi зладзiлi, вядома,

Хто едзе з iх, хто будзе дома.

- То будзем ехаць - я гатовы...

Ну, аставайцеся здаровы!

Мiхал дамашнiм пакланiўся

I шапку зняў, перахрысцiўся.

Яму ў адказ дабра жадаюць,

Грахi ўсе чыста адпускаюць.

Над цiхай талаю зямлёю

Навiсла ночка той парою.

Было спакойна i лагодна,

Як бы сама прырода тая

Паважнасць свята адчувае,

З людзьмi жыве супольна, згодна.

Маўчаць хваiны, анi зыку,

Не шэпне гэты бор-музыка,

Стаiць маўчком i разважае,

Вiдаць, Вялiкадня чакае.

"Цяпер i страхi пазнiкалi!"

На вуха Костусю шапталi

Якiясь думкi-весялушкi:

"Звяры Вялiкдзень чуюць, птушкi,

I хвоi гэтыя, i елi,

Лiхiя людзi падабрэлi,

Бо святам божым ўсюды вее;

З нажом разбойнiк не пасмее

Залегчы ў лесе срэдзь дарогi,

Бо i заможны i убогi

Святы Вялiкаднiк святкуюць

I радасць ў сэрцы сваiм чуюць".

I гэту згоднасць, радасць свята

Ва ўсiм Кастусiк адчувае:

I ў тым, як з дзядзькам размаўляе,

На возе седзячы з iм, тата,

Чуваць яна ў пытаннi брата,

I ў гэтым лесе безгалосным,

I ў мерным клыгату калёсным;

Вось так i чуеш, што й дарога

Цяпер паслушна волi Бога,

I пераказваюць навiны

Калёсам гучна каляiны.

Дарога з лесу выйшла ў поле,

Калёсы коцяцца паволi,

Шуршыць пясочак мнагазначна.

Ў сяле на цэрквi чуць абачна

Блiшчыць лiхтарык i мiгае,

Дарожных погляд прыцягае.

Яны лагчынку праязджаюць,

Гару сярэднюю мiнаюць,

Клады з панiклымi крыжамi,

Дзе дрэвы голькамi-брыжамi

Навiслi цiха над зямлёю,

I едуць мернаю ступою.

Вось хаты з мроку выплываюць,

Агнямi вокны ў хатах ззяюць,

I на пясочку блескi-плямы

Прыгожа пiшуцца скрозь рамы.