Той азалоцiцца, мужчынкi!
Прыдбае хлеба i скацiнкi
I будзе жыць ён сабе панам
I складваць грошы чыстаганам.
Жывуць тут людзi багачамi
Ядзяць iх мухi з камарамi!
На паўвалоках i скупых,
Калi даўно сядзяць на iх!
Iдзе паперадзе Хадыка
I, не шкадуючы языка,
Пасаду хвалiць "залатую",
Як свацця дзеўчыну якую.
Антось на словы не зважае,
Бо ўласным вокам уздужае
Зямлi вартоўнасцi спазнацi,
Цi яна мачыха, цi мацi,
Цi не збяжыш ты з яе ўпрочкi?
Малыя шэранькiя вочкi
З-пад цёмных броў сачаць, як мышкi,
Як вучнi дбалыя на кнiжкi,
На тыя польныя адзнакi,
На iх вартоўнасцi i бракi,
Якiх не кожны прымячае
Цi не набыў таго звычаю.
Глядзiць унiклiва i ўдумна,
Праверыць там, дзе справа сумна,
Зямельку ботам капарне,
У рукi возьме, азiрне
I расцiрае ў пальцах грудку,
Каб лепш дазнацца таго скутку.
Зямля сапраўды неблагая,
Гаспадара ж яна не мае;
Каб пахадзiць за ёю дбала,
Тады б не гэтак выглядала.
- Зямля запушчана ў васпана;
Пакрыта скураю дзiрвана.
Глядзеце - пырнiца якая!
Зямлi вартоўнасць ён знiжае:
- Чартапалох буяе дзiкi!
Антось звярнуўся да Хадыкi:
- А дзе ўжо пырнiк завядзецца,
Змаганне трудна з iм даецца!
Хiбеюць доўга тыя гонi.
- Э, плюнь, браток мой! плюнь, Антонi!
Гадок, ну, два таго змагання
I пырнiку не будзе звання!
Кажу ж я вам, браток мой мiлы:
Няўпраўка мне, бракуе сiлы.
Зямля ж, ох, многа патрабуе
I догляду, i той увагi,
I, калi хочаце, павагi,
Тады вас хлебам ушануе,
I малаком, i пiрагамi,
Ядзяць iх мухi з камарамi!
- Так! гэта так, - Мiхал згадзiўся,
Яшчэ той брат наш не радзiўся,
Каб на ўзвi-вецер жыць багата
I ў днi будныя спраўляць свята.
Але дзе поле адзiчала,
То й там, васпане, смаку мала
Зрабi зямлю з такой аблогi!
Праз год не станеш тут на ногi!
Браты, наколькi было можна,
Вялi падходы асцярожна,
Каб збiць цану, хоць той цаны
Яшчэ не ведалi яны.
Ды як-нiяк зямлi валока,
Мiхал прыкiдвае на вока
Рахункi гэтай важнай справы.
Ў яго ваччу ўставалi лавы
Жытоў, што ўласнаю рукою
Засее восенню другою
На ўласнай гэтай на зямельцы...
А ўсё вiдаць, як на талерцы!
На курганку лясок мяшаны
Такi прыветны, хоць да раны
Яго вазьмi ды прылажы ты;
Далок паўз рэчку самавiты,
I гэтай рэчкi вiд усцешан,
Блiшчыць, бы срэбра, з-пад алешын.
Там хутаркi, ды ўсё з садамi,
То як папала, то радамi
Параскiдалiся па полi.
Зямлi i пашы там даволi.
А завядзеш i тут парадак,
То й сам харош ты будзеш, гладак.
Прайшлi мужчыны па гранiцы
I ўсе агледзелi драбнiцы
Ды сцiсла бралi пад увагу,
Як многа дасць зямля пасагу,
Калi б яе купiць прыйшлося.
Мiхал звярнуўся да Антося:
- Ну, як, Антось, твае пагляды
Наконта гэтае пасады?
Мiхал пытае, а ў самога
Купiць зямлю ахвоты многа,
I вочы поўны спадзявання,
Што iм тут будзе панаванне.
- Зямля, брат, важна! ох, зямля!
Як сажа, чорная ралля.
Купляй, заплюшчыўшы хоць вочы,
Ды колькi грошай ён захоча?
Цi будзе, брат, нам па кiшэнi?
Бо шчуплаваты нашы жменi...
I мелi доўгую нараду,
А потым моўчкi йшлi ў пасаду.
- Заходзьце ў хату, калi ласка,
Бо ўжо гатова i папаска,
Гасцей Хадыка сустракае
I на сняданне заклiкае.
Антось да воза адвiнуўся
I зараз з торбаю вярнуўся.
Мiхал з Антосем вайшлi ў хату,
З двара зусiм падслепавату,
З заметна знiжанаю столлю
I з павуццём па завуголлю.
Паўздоўж сцяны стаялi лавы;
I печ i сцены ўсе куравы,
Зямля няроўна, ўся на ямах,
На падваконнi i на рамах
След чарвяточыны замецен,
Не, выгляд хаты непрывецен!
- Сядайце ж, людзейкi-нябогi,
Ды пасiлкуйцеся з дарогi!
Да госцяў кажа гаспадыня,
Сама Фядосiха Аксiня.
Яна абрусам стол накрыла,
Гасцей уважна папрасiла;
А на стале - скаварадзiшча,
I скваркi правяць там iгрышча,
Звычай спраўляючы свiнячы,
I скрозь яешню пар гарачы
Клубкамi коцiцца i смыча
I нос прыемненька казыча.
Для завяршэння ладнай справы
Хадыка вынуў штось з-пад лавы.
I ставiць ён на стол... бутэльку,
Каб акрапiць сваю зямельку.
I вось, як чарка разоў пару
Прайшла ад госцяў к гаспадару,
Тады ўсе разам зашумелi
I праканалiся на дзеле,
Якiя людзi яны просты,
Што ашуканства, як каросты,
Цярпець не могуць i не зносяць,
Iдуць на чыстую, i досыць!
Што з першых слоў адны ў другiх
Пачулi блiзкiх i сваiх,
А як падводзiлi рахункi,
То iх скраплялi пацалункi.
- Я вас люблю! - казаў Хадыка.
I сам я - мiнскi гарамыка;
Пасябраваць хачу я з вамi,
Ядзяць вас мухi з камарамi!
I толькi вам, мае браточкi,
Каб не дажыў я гэтай ночкi,
Хачу прадаць сваю пасаду,
А сам за гандаль я засяду,
Мае вы родненькiя братцы,
Хачу я сальнiкам заняцца.
- Браток Фядос! - Мiхал гаворыць.
Не будзем доўга мы гуторыць:
Вось вам рука! - Фядос даў руку,
I ў тым агульным шуму-гуку
Зачаўся торг, пайшлi бажыцца
Ў жаданнi шчырым падружыцца,
Каб потым, далей, пры спатканнi
Не мець нiякiх нараканняў.
- Дык так: тры тысячы, Фядосе!
Той пальцам шоргае па носе,
Мiнуту мыслiць, разважае.
Мiнута важная, цяжкая.
I цiха-цiха стала ў хаце.
- Няхай так будзе, пане браце!
Гукнуў Хадыка канчаткова.
Яны рукамi крэпяць слова,
Антось iм рукi разнiмае.
- Няхай жа Бог нам памагае!
- Панамi будзеце, панамi,
Ядзяць вас мухi з камарамi!
XXVII. ПА ДАРОЗЕ Ў ВIЛЬНЮ
Дарогi, вечныя дарогi!
Знаць, вам спрадвеку самi богi,
Калi красёнцы жыцця ткалi,
I вашы лёсы вызначалi,
Няма канца вам, нi супыну;
Вы жывы кожную часiну,
То задуменны, смутна строгi,
Як след захованай трывогi,
То поўны чараў спадзявання,
То страхаў цёмнага знiкання,
Калi душа свой лёс прачуе
I ноч нябыту зацянюе...
Дарогi, цёмныя дарогi!
Вы так маўклiвы, вы так строгi!
Хто вас аблiчыць? Хто вас змерыць?
Хто вашы звiвы ўсе праверыць?
Хто вашы ходы абшукае?
Бо ўсё сваю дарогу мае!
Я не зайздрошчу тым з вас, браццi,
Каго спрадвечныя закляццi