Не парушалi, не тамiлi
I цяжкiм каменем не бiлi
I для каго ўвесь гэты свет
Ёсць аднае цялежкi след,
Пытаннi толькi дабрабыту,
Дзе ўсё прыводзiцца к карыту,
I гэта ёсць адна дарога,
Апроч яе няма нiчога.
Не! духу волi плынь жывая
Такога ладу не прымае
I не прыхiлiцца нiколi
Да гэтай лiшне простай долi,
Бо свет i жыцце мнагалучны
I мнагавобразны, выключны.
Таемна схованы, цiкавы
I разнастайны iх праявы,
Дзе кожны момант хвалi новай
Нам штось гуторыць сваёй мовай
Для сэрца i для разумення;
Дзе поўна ўсё свайго значэння,
Прыгоства, чар i глыбiнi,
Дзе граюць вечныя агнi,
Дзе патаемныя крынiцы
Звiняць, як струны заранiцы...
I толькi шкода: абмяжован
Ты, круг жыцця, i ў путы скован
Варожым поясам спавiты,
Сатканым злыднямi ў тры нiты,
З прыбiтай цёмнаю пячаццю,
Як падзалежнае закляццю.
Я знаю: скончыцца дарога,
Бо ноч нябыту, ноч-аблога
Сачыць наш час ад дня раджэння
Сляпымi зрэнкамi зацьмення,
Як дух закляцця, дух праклёну.
Ды покi круг мой не замкнёны,
Я зноў хачу зiрнуць назад
Пад тыя стрэхi родных хат,
Дзе зачалася пуцявiна,
Дзяцiнства светлая часiна...
Дарогi, вечныя дарогi!
Не вечна ж ходзяць па вас ногi!
Ды так: зрабiлi i пачатак
Тры соткi дадзены ў задатак!..
Няўжо то праўда, не вяроза?
Няўжо канец табе, пагроза,
I вечны цiск пад панскiм ботам,
I страх знайсцi канец пад плотам?
Няўжо то праўда, а не сненне
I мара йдзе ў ажыццяўленне?
Цяпер няма назад адходу!
Скiдай з дарогi перашкоду,
Нi перад чым не запыняйся
I з гэтай спадчынай сквiтайся,
Што асталося ад бацькоў
Зямелькi некалькi шматкоў,
I толькi трэба йсцi станоўка,
Адно хай думае галоўка:
Як абярнуцца тут лаўчэй,
Каб справу выканаць хутчэй,
А першым дзелам справа пiльна
Паехаць трэба ў банк у Вiльню
Навесцi спраўкi, сёе-тое
Цi разрашэнне там якое.
Аб гэтым шмат тут гаварылi
I ехаць дзядзьку прысудзiлi.
Убраўся дзядзька, як у свята;
Сказаць - не вельмi зухавата;
Пiльчак быў простага суконца
I той весь вырыжаў ад сонца;
Кашуля зрэбна, але бела,
А шапка козырам сядзела,
Хоць i зналася добра з горам;
А боты вымазаў ён здорам;
А на кiёчку за плячамi
Вiсела торба з кутасамi;
У торбе хлеб, кавалак сала,
З кiшэнi люлька пазiрала
Таварыш верны i нязменны
I з тытуном капшук раменны.
Незухавата, але гладка
На iм ляжала ўся апратка.
Вось дзядзька ўжо Маргi мiнае
I ў даль з задумай паглядае;
Iдзе, на жыта погляд кiне,
На нiвах сэрцам адпачыне,
Iдзе далей, iзноў сцiгае,
Дарога гэта - немалая!..
I думаў дзядзька, каб танней як,
Хоць бы за трыццаць пяць капеек
А чым танней, тым лепш, вядома,
Далей ад'ехацца ад дому.
У дзядзькi ў Стоўбцах быў дружака,
Вакзальны стораж, Донiс Драка;
Ён машынiстаў знаў каротка,
Кандуктарчыха - яго цётка,
А з качагарам жыў, як з братам,
I быў канторшчык яго сватам;
З тэлеграфiстамi ён знаўся,
А з дзядзькам летась сябраваўся,
Падумаць толькi - чуць не шышка!
I з аднаго яны кiлiшка
У цёткi Генi выпiвалi,
I разам восi яны кралi.
I гэтай думкай, як бы хваляй,
Падхвачан дзядзька, чэша далей
З узгорка ўнiз, iзноў на ўзгорак,
Як бы па хвалях лёгкi корак.
Але не-не ды смутна стане,
Як ён палi вакол агляне,
I гэты лес, смугой засланы,
I родны Нёман, i курганы,
I хвайнякi, i грушы ў полi,
Як бы не бачыў iх нiколi.
I блiзкi сэрцу яго сталi
Малюнкi гэтай роднай далi,
I нейкi смутак, жаль нахлынуў,
Як бы надоўга iх пакiнуў.
Iдзе наш дзядзька, разважае
I лес Сустрэнаўку мiнае,
Праходзiць грэблю i балота.
Лажылась сонца пазалота
На верх лясоў чырвоным шляхам,
I ноч панурым сваiм гмахам
У змрок нiзiны спавiвала
I сон на землю навявала.
Вось кончан лес, i Стоўбцы блiзка.
Туман на возера лёг нiзка,
Вада шумела каля млына,
Свiстала голасна машына,
А там за возерам, як струнка,
Пралегла роўненька чыгунка.
Вось пераезд, даўно знаёмы;
Правей вакзальныя харомы.
Антось зварочвае направа
Ды йдзе на станцыю рухава.
Ўсё там кiпiць, бы ў час разрухi,
Снуюць служачыя, як мухi,
Гудуць, шумяць, бы ў вуллi пчолы,
I ходзяць шумна балаголы,
Каменяцёсы з малатамi,
Гандляркi бегаюць з кашамi.
У лiхтарах агнi трапечуць!
А гандляры крычаць, шчабечуць
I б'юць у грудзi кулакамi,
Як бы забiць хацелi Шмульку.
А дзядзька палiць сваю люльку,
Сядзiць, другую накладае
I свайго сябра выглядае.
- А, брат Антонi! - дзядзька чуе.
Глядзiць - аж Драка сам шыбуе,
Iдзе, кiвае галавою
I газы пах нясе з сабою.
- Здароў, брат Донiс! - дзядзька рады,
Сябру кiвае для нарады:
- Скажы мне, браце, цi няможна,
Пры гэтым дзядзька асцярожна
Прыгнуўся к Донiсу, замяўся,
Ды Донiс зразу дагадаўся,
Што за патрэбу мае сябар,
Дык цi не можна б мне... за хабар
Крыху паехаць на машыне?
- А вось пастой, хай люд адхлыне,
Кур'ерскi пройдзе, а тым часам
Мы перамовiмся з Уласам...
Спакойны будзь: мы ўсё абладзiм,
Хоць на таварны, а пасадзiм.
- Дык ты, брат Донiс, пастарайся!
- Будзь пэўны, брат, не сумнявайся:
З казамi мы на торг паспеем.
У гэты момант лютым змеем
Ляцiць кур'ерскi. Задрыжалi
Ўсе шыбы ў вокнах на вакзале,
I ўвесь народ ураз мятнуўся,
I дзядзька наш не аглянуўся,
Як i яго людская хваля
Нясла, бы шчэпку ў перавале.
Як бы хто iх тут страшна спудзiў.
Плячук тут дзядзька прынапрудзiў,
Крутнуўся моцна навакола,
Чуць з ног не збiўшы балагола,
Ды наступiў на бот падпанку,
Зато мiж цел прабiў палянку
Ён гэтым моцным паваротам,
У цвёрды грунт упёршысь ботам.
Званок, другi i зараз трэцi,
I дрыгнуў поезд, быццам чэрцi
Яго сярдзiта скаланулi,
Дождж цэлы iскар сыпанулi
I страшным рогатам заржалi
Ды з дымам далей паiмчалi.
Вакзал пусцеў, люд распаўзаўся.
Антось сядзеў або сланяўся,
Балелi ногi, ўнiкла сiла,
А спаць так моцненька кланiла!
- Ну, што, Антонi, рыбу вудзiш?
Заснеш, брат, потым i не ўзбудзiш.