I гэта ўся зямлi армада
Гаспадара-цара аблада!
Вялiкi ён багач на свеце,
Ды толькi бедны яго дзецi:
Ядуць хлябок яны з мякiнай,
"Зайцамi" ездзяць на машыне.
Якiя дворы, Божа мiлы!
А ўсюды бедны люд пахiлы
Кiшыць, гаротны, як мурашкi,
I ўздых задушаны ды цяжкi
Гатоў з грудзей яго прарвацца,
На гоман думак адазвацца.
"Эх, дзецца людзям бедным недзе!"
I ўспомнiў дзядзька, куды едзе
I што яму ў той Вiльнi трэба.
Эх, цяжка ты, скарынка хлеба!
Пакуль пачуеш кроплю сiлы,
То банк мо выматае жылы
Налогам, гербавым, там, зборам,
Не развiтаешся ты з горам,
I пусцiць жыць бадай не голых.
У гэтых думках невясёлых
Антось да Вiльнi пад'язджае
I свой гарнiтур папраўляе.
XXVIII. ДЗЯДЗЬКА Ў ВIЛЬНI
I не спынiлася машына,
А ўжо пайшла мiтусянiна:
Хватаюць клумкi пасажыры,
Пад рукi б'юць "зайцы"-праныры,
Паны складаюць чамаданы,
Лубкi-каробкi, дзе схаваны
Паненак розныя прыпасы
Для завiвання, для падкрасы,
Каб трохi зменшыць перашкоды,
Пахiбкi матухны-прыроды.
Срэдзь люду рознага i панства
I мiж усякага убранства
Вiдна i дзядзькава апратка,
Пiльчак i шапачка-аладка.
Машына стала. Валiць валам
Люд у тунелi пад вакзалам,
А з iм i дзядзька цiсне збоку,
Ад шэрых свiт непадалёку.
Яшчэ нiколi дзядзька з роду
Не бачыў гэтулькi народу,
Паноў, чыноўнiкаў багатых,
Такiх таўшчэразных, пузатых,
Што можна б смела з'есцi булку,
Каб абысцi гэту качулку;
I выступаюць такiм тузам,
Iдуць, не бачаць ног за пузам,
Аж дол каменны чуць не гнецца,
Як студзень, карк яго трасецца.
"Ото паноў! о, Божа мiлы!
Якiя гладкiя iх рылы!
Якiя вусы i бароды!
Паставiць бы iх у гароды
Нi вераб'i i нi вароны
Не смелi б сесцi на загоны!
I процьма-та ж iх тут якая!
У мыслях дзядзька разважае.
А морды ззяюць, як пад лакам,
Вiдаць, жывуць яны са смакам.
А ўзяць паненак - ажно ззяюць
I ходзяць - долу не чапаюць:
Так лёгка, плытка, далiкатна,
Як бы матыль той, акуратна.
Ды што рабiць дачушкам бруку?
У гэтым iх уся навука.
Растуць, як краскi, ў добрай долi,
Не трэба йсцi з сярпом на поле,
Дзе праца ўсю красу знiмае,
А ржышча ногi прабiвае".
Iдзе наш дзядзька i баiцца,
Каб часам як не памылiцца
I не ступiць каму на ногi
I каб не збiць каго з дарогi.
А боты, падлы, ну, вiдочна,
Не так, як людзi, йдуць нарочна:
На ўвесь вакзал грымяць насамi,
Як конь па току капытамi.
Дзiвiўся дзядзька тут нямала,
Йдучы тунелем да вакзала.
Як хiтра, мудра збудавана!
Як чыста, хораша прыбрана!
А колькi вулачак i ходаў,
Палiтурованых усходаў!
Там, угары, над галавою,
Iдуць вагоны чарадою!..
О, хiтры свет, на штукi здаўся!
Тунель тым часам раздзяляўся,
I вал сярмяжнага народу
Iдзе да правага праходу.
Паны налева важна садзяць,
Дзе iх сярмяжнiкi не здрадзяць
Нi пахам дзёгцю, нi карчагi,
Нi вiдам латанай сярмягi.
Як выйшаў дзядзька наш з вакзала,
Яму аж моташна нейк стала:
Такое пекла - шум страшэнны,
Застой паветра i дух дрэнны;
Народ таўчэцца каля конкi,
Па бруку б'юць падковы звонка,
Грымяць павозкi, буды, колы,
Аж проста глушаць балаголы
I гэта процьма ўсякiх зыкаў
Злiлася ў гул адзiн вялiкi,
Дзе з непрывычкi вуху цяжка,
Дзе б'юць па сэрцы яны важка.
Снуе народ, як на пажары,
Пад iм аж гнуцца тратуары.
Эй, божы люд! Якая сiла
Цябе вiхрамi закруцiла?
Куды ты йдзеш, чаго шукаеш?
Якi ты ў сэрцы смутак маеш?
Куды вядзе твая дарога?
Чаму задума i трывога
Пячаць на твар твой палажыла?
Чаго глядзiш ты так нямiла?
Няма ў тваiх вачах прывету,
Як бы не рады сонцу, свету,
Iдзе народ, як хвалi мора,
Як хмары ў небе на прасторы,
Адны другiм усе чужыя.
Iдуць старыя i малыя,
Iдуць, шнуруюць чарадою,
Заняты кожны сам сабою.
I дзядзька з гэтым людам злiўся,
Як зерне ў зернях, загубiўся.
Быў дзядзька ў пушчах, у барох
I расчытаць iх голас мог,
I з старасвецкiмi дубамi
Каротка знаўся, як з сябрамi.
А тут - адзiн, бо ўсе чужыя,
Не знаеш, хто яны такiя,
I сам для iх ты чужанiца.
На камянiцы камянiца,
Не згледзiш неба край за iмi
I цiснуць сценамi сваiмi.
Iдзе так дзядзька i па бруку
Адзiн за дзесяць робiць груку.
А дзе ж той банк? - карцiць пытанне,
Так правандруеш да змяркання,
А сам туды не пападзеш
I толькi дзень дарма звядзеш.
Ды дзядзьку страшна прыступiцца,
Спытаць людзей ён тут баiцца,
Бо ўсе такiя надзiманы,
I хоць бы твар адзiн рахманы
Або свой брат, мужык-трудзяга,
Нiдзе не свецiцца сярмяга.
I дзядзька наш стаў прыглядацца,
Ў каго б дарогi запытацца,
Бо ён зрабiў адну ўжо спробу,
Спытаў чумазую асобу,
Дык тая так яму сказала,
Што лепш бы ёй няхай зарвала!
Тут дзядзька кроку падбаўляе
I пана з цэшкай наганяе;
Ступiў яшчэ ён колькi крокаў,
Да пана коцiцца ён бокам;
А пан не бачыць цi не хоча
Глядзець, як дзядзька наш клапоча
I ў iм патрэбу дужа мае,
Iдзе i палачкай махае.
Тут дзядзька трошачкi прыгнуўся,
Рукою пана дакрануўся:
- Скажы, паночку, як далёка
Зямельны банк? - Пан кiнуў вока
На дзядзьку скрыва так i строга:
- Спытай аб тым гарадавога!
Сказаў i кроку пан прыбавiў,
Як бы пытаннем абясславiў
Яго наш дзядзька прад панамi,
Прад тымi вось капелюшамi.
"Ото завiў, настроiў лыжы,
Як бы чарцяка той ад крыжа",
Антось сабе сам усмiхнуўся
I на ўсе бокi азiрнуўся,
Як бы хацеў сказаць: "Глядзеце,
Якая цаца ззяе ў смеццi!"
Памалу стаў ён разглядацца.
Э, што! няма чаго баяцца!
Iдзе вальней, глядзiць смялей.
На сэрцы стала весялей,
I трохi карк ён падымае,
На крамах вывескi чытае
Нядарма ж дзядзька быў у школе,
Навуку ведаў ён даволi.
Ды перабраў тут дзядзька меру:
На слуп узбiўся, на халеру,
Ды так аб падлу штурхануўся,
Што свет яму перавярнуўся,
На брук зляцеў ён з тратуару,
Перакруцiўся разоў пару
I так у брук бядак загасiў,
Траха манеркi не расквасiў.
Ды дзядзька борздзенька схвацiўся,