Знячэўку ён ашаламiўся,
Як той шчупак, папаўшы ў нерат.
Не знае ён, дзе зад, дзе перад.
- Бадай цябе агнi спалiлi!
На якi чорт слупоў набiлi?
Гаворыць дзядзька сам з сабою,
Пыл абiваючы рукою.
I тут ён толькi азiрнуўся,
Глядзiць - у кут глухi упхнуўся,
Сцяна прад iм i сцены збоку,
Ўпярод не ступiш анi кроку
Прапала вулiца, ды годзе!
Таўчэцца дзядзька, як у бродзе
Той сом, прыцiснуты плытамi,
Што ў букце век жыў пад карчамi.
"Бадай ты спрахла! дзе ж дарога?
Нагвалт крычы гарадавога!
Куды нялёгкая загнала!"
Аж проста дзядзьку страшна стала
I з перавулачка глухога
Iдзе шукаць гарадавога,
Iдзе i горад праклiнае;
Падшыбла злосць яго такая,
Што каб прымеў бы, ўзяў саломы
Ды падпалiў бы ўсе харомы,
Бо ўсе дарогi загрузiлi
I свет яму тут зачынiлi.
Мiнут праз колькi з перавулка
На свет ён выбiўся, дзе гулка
Няслiся зноў страшэнна зыкi,
Дзе горад гуў многаязыкi.
Цяпер наш дзядзька не чытае,
А больш пад ногi паглядае
Ды кiне вока, цi не блiсне
Жаданы шнур, ды далей цiсне.
Шукае дзядзька наш, як Бога,
Ў людской галдзе гарадавога.
А вось i ён! стаiць плячысты
I погляд кiдае празрысты;
Стаiць, як той пастух над статкам,
I наглядае за парадкам
На тое ж горад i губерня.
Тут з тратуара дзядзька верне,
Iдзе, за брыль здалёк бярэцца,
"Дзень добры" кажа, як вядзецца,
Яшчэ крок блiжай падступае,
Аладку-шапку падымае.
- Скажыце, як мне ў банк папасцi?
Мне па зямельнай трэба часцi.
- А вось як пойдзеш, чалавеча,
Таму касцёлу насустрэчу,
Там будзе вулiца направа,
Пачаў казаць служака бравы,
Ты правай вулiцы трымайся,
А там другога запытайся,
I скора банк той будзе блiзка.
Скланiўся дзядзька яму нiзка,
Бо надта ж добрым паказаўся,
I так ён дзядзьку спадабаўся,
Што калi будзе ўсё шчаслiва,
То вып'е з iм хоць пару пiва
I з'есць з iм разам кусок сала;
I весялей зноў дзядзьку стала.
Зрабiўшы два-тры павароты,
Людзей спытаўшы раз мо ў соты,
Спынiўся дзядзька каля банка,
Дзе ўсходы чыстыя, як шклянка,
Шырокi крок яго стрымалi
I ў душу страх яму нагналi.
Стаiць наш дзядзька ў задуменнi,
Не смее ўзняцца на ступенi:
Баiцца ён мужычым ботам,
Прапахлым дзёгцем, здорам, потам,
Тут наслядзiць або наплямiць,
Лепш iх не знаць, няхай iх цямiць!
Ступi не так, падымуць сварку
Ды на барыш дадуць па карку.
I гэта "iх", як здань лiхая,
Спакой ад дзядзькi адганяе;
"Iх" - нешта злое, цемень-сiла,
Што душу дзядзькаву муцiла;
"Iх" - гэта тое, што варожа
I ў рог баранi сагнуць можа.
Ды дзядзька страх перамагае,
Ён шапку загадзя знiмае,
Па ўсходах чыстых, як мурашка,
Паўзе ўгару, ступае цяжка.
Забiты дух яго вякамi
Ўжо чуе страх перад панамi.
Ў прасторнай, чыстай, светлай залi
Паны туды-сюды снавалi,
Развязна, моцна гаманiлi,
Цыгары доўгiя курылi,
А дзе каторы шарганецца,
Каля яго прыслужнiк трэцца
I падае яму адзенне,
А сам - пакора i жычэнне;
А пан той руку ткне ў кiшэню,
Яму "дзесёнтку" суне ў жменю;
Прыслужнiк, ну, чуць не прысядзе,
Аж смех бярэ, на гэта глядзя.
Але й паны не ўсе тут роўны:
Адны з iх круглыя, як броўны,
Iдуць спаважна, ўперавалку;
Другiя выпетрылi ў палку;
Адны трымаюць нос высока,
Другiя ў дол спускаюць вока.
Апроч паноў, у гэтай залi
I мужыкi ў кутках стаялi,
I людзi простага больш звання
Таўклiся ў банку ўжо ад рання.
Мiж iмi гоман цiха вiсне,
Туды i дзядзька Антось цiсне.
Прыйшоў, суседзяў змерыў вокам
I да сцяны прыпёрся бокам.
- Сядай, мой мiлы, мой харошы,
Бо за "пастой" не плацяць грошы,
Сказаў сярмяжнiк дабрадушна,
На лаўку дзядзька сеў паслушна,
Ўздыхнуў, падзякаваў суседу.
Ўжо пажылому, чуць не дзеду.
Пайшлi пытаць адзiн другога,
Хто ён, адкуль, сяла якога,
Губернi, воласцi, павету.
- Прыехаў я сюды з-за свету,
З-пад самых Стоўбцаў - чулi, можа?
- Не, не здаралася, нябожа.
- А самi скуль вы? - Я з-пад Лiды,
З сяла Вялiкiя Дзямiды
(Ён Грышкам Верасам назваўся);
Яшчэ са ўчора затрымаўся.
Пустая справа, ды i тую
Не давядзеш ты да ладу
Гадоў са два яе вяду,
Як тут нi ладжу, нi мяркую...
Эх, мiлы мой ты! за панамi
Няма прадыху. Хто з грашамi
I мажа збоку, - той i едзе,
Так вось i робiцца, суседзе.
Ён знаў чыноўнiцкiя сецi
Недарма ж соваўся па свеце,
Зямлi шукаючы з сябрамi,
I добра знаўся з пiсарамi.
- Вам трэба з банка разрашэнне,
Пiшэце, мiлы мой, прашэнне;
I, калi хочаце, параю:
Пiсарчука такога знаю,
Што вам прашэнейка за злоты
Напiша з мiлаю ахвотай.
- Ах, калi ласка, пане Верас.
Скажу вам дзякую яшчэ раз,
Бо покi сам чаго даб'ешся,
То i жыцця свайго зрачэшся.
- Ну, то хадзi! - Ўстаюць, выходзяць
I па панах вачамi водзяць,
I каля столiка пустога
Там не было цяпер нiкога,
Апроч бутэлечкi чарнiла
З шырокiм донечкам, без рыла,
Сябры спынiлiся маўклiва.
- Вам што? - пытае iх пачцiва
Сам пiсарчук. Ён стараваты,
I росту нiзкага, кашлаты,
I вынiк ён перад сябрамi,
Як тая порхаўка часамi
Па цёплым дожджыку з зямлi.
- А вось да вас якраз прыйшлi,
Тут дзядзька ўперад выступае
I просьбу цiха выкладае.
- Пастойце ж трошкi, пачакайце,
А вось вам крэселца, сядайце!
З стала ён выняў лiст паперу,
I ўсю пiсарскую манеру
Ён перад дзядзькам выяўляе:
З-за вуха ручку выцягае,
Рукою водзiць, нiбы пiша,
I трэ свой лоб ды носам чмыша.
Паразважаўшы для прыкрасы,
Пайшоў выводзiць выкрунтасы;
Уважна дзядзька пазiрае,
У жменi злот даўно трымае.
- Ну, вось прашэнне i гатова,
Прашэнне - "рэхт"! ну, адно слова!
Вы, можа, граматны часамi?
- А так - распiшамся i самi.
I дзядзька пальцы разгiбае,
Бярэ ён ручку i мачае;
Ды граблi-пальцы, як чужыя
Цi як калочкi дзервяныя,
Пяро трымаюць бокам, крыва
I водзяць ручку баязлiва;
I покi дзядзька распiсаўся,
На лбе буйны пот паказаўся,
Бы дзядзька летняю парою
Прайшоў па купiнах з касою.
- Цяпер iдзiце ў тыя дзверы