Езус Марыя, Езус Хрыстус, — дапамажы.
Бургамістр. А, душагубцы! Я табе пакажу, як людзей рэзаць! Законнага мужа! Я вас выведу на чыстую ваду. Змова! На ўладу руку паднялі — га?!
Брындзюкоўна. А-а, Езус Марыя, дапамажы!
Бургамістр. Я табе дапамагу — і да Пшэбыеўскага дабяруся! Ён на мяне даўно зубы вострыць — бач, дарогу яму перайшоў. Я вам пакажу! Мужа рэзаць!
Брындзюкоўна. А-а-а-а, я не рэзала, гэта ўсё ён навучыў!
Бургамістр. I да яго дабяруся! Не пагляджу, што Пшэбыеўскі! Усе на катаргу пойдзеце! Бургамістр проста так не дасца! (Кідае плётку, становіцца насупраць Брындзюкоўны і паказвае ёй фігу.) Зарэзаць — а вось бачыла?
Брындзюкоўна(хапае яго за руку, але Бургамістр штурхае яе, і яна садзіцца на падлогу). Не хацела я рэзаць!
Бургамістр. Смерці мае захацела?
Брындзюкоўна. Не смерці я хацела, а кахання… А-а-а…
Бургамістр. Якога кахання?
Брындзюкоўна. Такога, як тады, калі пажаніліся, каб не бегаў па патаскухах… А-а-а…
Бургамістр. Ты што вярзеш?
Брындзюкоўна. А-а-а… (Мацае плечы.) Што толькі не рабіла — і зеллем паіла, і шаптух вадзіла, у, казёл пракляты, як да жонкі — дык яго няма — усё па патаскухах. Валацуга гэты і параіў выгаліць тры валасіны пад барадою і — ад іх, кажа, усё зло. Ці ж я не законная жонка, ці ж я не хачу кахання?! А-а-а…
Бургамістр. Які валацуга?
Брындзюкоўна. У ратушы ў тваёй, калі застала цябе з гэтай макрахвосткаю — а-а-а! — прападзі ўсё пропадам, у манастыр пайду ад такога жыцця — а-а-а… (Паўзе на карачках праз усю сцэну.)
Бургамістр. Стой! Стой!
Брындзюкоўна спыняецца і аглядваецца.
Успомніў. Успомніў, дзе я яго бачыў! Гэта ж ён у мяне ля рэчкі штаны ўкраў! I Яцаку прадаў — а я яго чуць у астрог не пасадзіў! Гэта ж Несцерка! Гэта ж яму стары Пшэбыеўскі коней прайграў! Ага! Дык вось як яно?! Ну пачакай! Я цябе дастану! Толькі трэба ўзяцца з розумам! Я табе выпішу пашпарт! Паглядзім, хто каго!
Карціна шостая
У панскім палацы — сцэна, на ёй рэпеціруюць дзяўчаты, на першым плане Кацярына, да яе падыходзіць лакей.
Лакей. То хай пані пачакае, пан зараз прыйдзе.
Уваходзіць Несцерка.
Кацярына. Дзядзечка Несцер!
Несцерка. Вось табе і на — мне пан загадаў сетку сплесці ды птушку злавіць — а яна сама ў клетку прыляцела.
Кацярына. Што вы тут робіце?
Несцерка. Я то заўсёды пры пану, як тая блыха пры сабаку. А вось ты як сюды трапіла?
Кацярына. Бацька прыслаў. Пан хоча, каб я яго тэатр паглядзела.
Несцерка. Э-э, пан не толькі гэтага хоча, ды, бачу, і бацька твой таксама.
Кацярына. Ведаю, ведаю, дзядзечка, што яны хочуць. (Закрывае твар рукамі.)
Несцерка. Ну, не трэба слёзкі ліць. Паглядзі, у якой прыгожай клетцы жыць будзеш.
Кацярына. З мілым і ў запечку добра.
Несцерка. А пан што — не мілы? Багаты і знатны. А які на погляд — як важна выступае, які гонар. (Паказвае, як пан ходзіць.) Не тое што які мужык — Андрэй, напрыклад, — ні форсу, ні грошай у кішэні.
Кацярына. Ды затое як прытуліць ды як прыгалубіць, ой, што гэта я кажу!
Несцерка. То і кажаш, што ў думках. Каханне і кашаль не схаваеш. Толькі забудзь пра свае каханне. Якая з яго карысць? Самая непатрэбная рэч на свеце. Будзеш жыць у палацах, у Варшаву паедзеш, у золаце будзеш хадзіць, на Андрэя свайго і не паглядзіш, а на дзядзьку Несцера і плюнуць не захочаш.
Кацярына. Ой, дзядзечка, не рвіце душу, я і так усе ночы праплакала.
Несцерка. Няўжо праплакала? Няўжо паненкаю быць не хочаш?
Кацярына. Каб бацьку не ў астрог — збегла б куды вочы глядзяць. А каб прымусілі — то і ў ваду б.
Несцерка. Э, да ты не ў бацьку, ты ў маці нябожчыцу. Памятаю яе, зямля ёй пухам. I цябе з калыскі памятаю, птушачка ты мая. I калі ты сапраўды за панствам не гонішся, у бядзе не пакіну.
Кацярына. Ой, дзядзечка Несцер! (Абдымае Несцерку.)
Несцерка. Ну, ну. Толькі вось бацька твой — ці з розуму зжыўся, ці ў падпанкі яму свярбіць…
Кацярына. Вінен ён пану тысячу рублёў — пасадзяць яго ў астрог. Каб не гэта…
Несцерка. А і пасядзеў бы крыху — можа, розуму дабавілася б.
Кацярына. Не, дзядзечка, я гэтак не згодна. Лепш век гараваць, чым бацьку ў астрог аддаць.
Несцерка. Ну-ну, не сумуй. Знойдзем тысячу.
Кацярына. Дзе ж гэткія грошы ўзяць?
Несцерка. Была б бяда. Яна навучыць. А разумны чалавек і без грошай выкруціцца.
Кацярына. Андрэй павёз тавар гандлярам — павёз няходжанымі шляхамі і ўжо вестачку прыслаў — усё добра абышлося. Грошы ёсць. Ды і пан пра гэта даведаўся — цягне ў касцёл як у пятлю.
Несцерка. Ну дык слухай. Скажа што пан пра вяселле — нічога не абяцай. А ўвечары пад’еду я на панскіх конях — сядай і насустрач Андрэю. А пакуль вы вернецеся, мы тут неяк пратрымаемся.
Кацярына. Значыць, мы коней гэтых украдзём? Так ня добра.
Несцерка. Э-э, Бог чэсных любіць, ды долі не дае. Не ўкрадзём, а пазычым. Толькі вось бацьку б твайго ўламаць. А вунь і сам Пшэбыеўскі сюды стрыканожыць — ну, да вечара.
Несцерка выходзіць. З’яўляецца пан Пшэбыеўскі.
Пшэбыеўскі. О! Пані Катажына! Бардзо рады бачыць! (Кланяецца.) Дзенькуем пані за візіт. Я меў смеласць прыгатаваць пані сюрпрыз — о, пані будзе мець шмат прыемнасці. У гэткай глушы прывабная пані не мае забавы. Я хацеў, каб пані паглядзела мой тэатр.
Кацярына кланяецца.
То, канешне, не Варшава, але я намагаўся зрабіць так, каб пані мела прыемнасць. Я сам аўтар, я напісаў вершы, музыку — то опера прысвечана пані Катажыне.
Кацярына зноў кланяецца.
(Хлопае ў далоні, звяртаецца да дзяўчат-танцорак). Прыгатаваць усё! Перша сцэна — танец. Музыка — раз-два — раз-два-тры!
Танцоркі пачынаюць танец. Яны ў антычным адзенні, дэкарацыі — горы, воблакі, кіпарысы.
О! Матка боска — як нежывыя — віва, віва, вось гэтак. Амарозо — вось так. (Паказвае, як трэба рухацца.) Зноў — музыка — кантабіле, кантабіле. От, як з дрэва зробленыя! Рукі — рукі — грацыя. О, пані Катажына, — як вывучыць гэтых! I музыка — хоць вушы затыкай. Трэба выпісваць італьянцаў. Пастух, дзе пастух? — выхад пастуха.
З’яўляецца пастух, усе заміраюць.
Пастух (спявае).
Усе зноў працягваюць танец вакол пастуха.
Пшэбыеўскі. Стоп, стоп, усё не тое! (Выходзіць сам, робіць некалькі «па» і пяе.)