Злоўленая рыба існуе ў мінулым часе, як скончаная карціна, як надрукаваны верш.
Жабкі
Чаму рыбакі лезуць на крыгі, пруцца па першым і апошнім лёдзе, які няпэўны, які ў любы момант можа захрабусцець і праламіцца? Чаму адплываюць у непагадзь, не спяшаюцца да берага пад халоднай залевай? Мерзнуць, мокнуць. У мяне ёсць адказ.
Жабак там шмат. Яркія жоўта-зялёныя, колеру какавы, з цёмнымі рыскамі, большыя і меншыя. Яны глядзелі на мяне дванаццацігадовага з раскі, з купак травы. Быццам не верылі, што ў мяне хопіць смеласці. Але я ўзяў торбачку з ежай, вуду з новым каленам, і ступіў у твань. Пругкія жабкі пачалі скакаць, як гумовыя. Мне трэба было далезці да выспы, да пагорка, за якім пачынаўся глыбокі кар’ер. Хоць і боязна, але сунуся. Твань робіцца глыбокай, булькае, пускае пухіры. Чым далей, тым халадней. Расказвалі, што адзін рыбак тут патануў, яго засмактала дрыгва. Можна вярнуцца, але мяне цягне на той пагорак з чорнай сухой вольхай. Твань па грудзі. Я ведаю, што паплыць не атрымаецца, твань густая, ліпкая і халодная.
Да пагорка тры крокі. Іх лёгка зрабіць на зямлі, на асфальце, на лёдзе, на даху. Я шпурляю торбачку, потым вуду, перабіраю нагамі. Дацягваюся рукой да галіны, якая хрубасціць і абломліваецца. Мяне адцягвае ў твань. Але я выпаўзаю на пагорак. Мокры, стомлены, брудны. Пагорак доўгі і вузкі. Мыю адзежу, выкручваю, чапляю на сухую алешыну. Гляджу на ваду, думаю, што я — малайчына, і зусім не думаю, як буду вяртацца.
У той дзень я злавіў чатырох карасёў. Вялікіх і важкіх, з бронзавымі бакамі. А вяртацца праз дрыгву не давялося. Незнаёмы дзядзька перавёз мяне на гумовай лодцы. Праўда, давялося доўга абыходзіць балота, і дамоў я прыцягнуўся, калі сцямнела. Суседзі прыходзілі глядзець і дзівіцца на маіх карасёў. І мама дала меншага цётцы Ніне.
Мне часам здаецца, што кожны рыбак, калі пажадае, можа ператварыцца ў паэта, ці мастака.
На беразе
«Нашто рыбаку жонка, калі ў яго ёсць рака? Яна і накорміць, і памые, і супакоіць. У кожнай ракі свой пах, не пераблытаеш, як у жанчыны. Рака не здрадзіць, не кіне, а калі і падмане, то ёй даруеш.» — гаварыў Антон Порах і глядзеў на Бярэзіну.
Прайшоў дождж. Па рацэ плылі сувоі вечаровых туманоў. Мне было цёпла побач з вогнішчам. Цёпла ад выпітай гарэлкі. І неяк маўкліва, так бывае, калі самому і слова прамовіць цяжка, бо нешта адбываецца вакол, і не ведаеш добрае яно, ці кепскае.
«У мяне была жонка. Але я кінуў яе, калі яна прапанавала выбраць яе, ці раку.» — Голас у Антона быў ціхі, але ўпэўнены.
Ён зацягнуўся, шпурнуў недапалак у вогнішча і лёгка падхапіўся. Басанож заспяшаўся да сваіх вудаў-донак. На адной бомкаў званок, зроблены з латуннай гільзы. І я пайшоў да вады, каб, калі што, то дапамагчы, падхапіць падсакам ляшча.
Той восенню мне было трыццаць два, а Антону Пораху шэсцьдзясят пяць.
Вераб’і
Каб потым не губляць час, мы заносілі ровары ў кватэры, пакідалі іх начаваць у калідорах. Я жыў на трэцім, а Валодзька паверхам вышэй.
У тры гадзіны раніцы, мы выносілі свае «лайбы» ў двор. Прывязвалі да рамаў вуды, прымацоўвалі на багажнікі торбачкі і выпраўляліся. Вуліцы пустыя, гараць ліхтары, але з кожнай хвілінай іх святло губляе яркасць і пачынае злівацца з колерам неба. Наш гэпэ патанае ў прахалодным бэзавым паветры. Лісце каштанаў здаецца вільготным. Рыпяць ровары, пстрыкаюць з-пад колаў каменьчыкі. Мы моўчкі праязджаем побач з паркам, паварочваем, і выязджаем на шашу. Яна хоць і цёмная, але на ёй светла.
А потым, калі праязджаем завод, прыпынак, сады, то трапляем пад агромністыя таполі, якія растуць уздоўж дарогі.
Таполі прачынаюцца, ажываюць. На гэтых старых дрэвах тысячы вераб’ёў — столькі ж, як лісця. Здаецца, што гэта лісце ціўкае, хрубасціць, рыпіць, сіпіць, патрэсквае, пішчыць. Усе вераб’і шэрыя, як пыл, надзьмутыя, круглыя. Яны пырхаюць вакол нас, круцяцца, палохаюцца, разлятаюцца ў бакі, як вялікія мятлікі.
За спінамі ўстае сонца. Мы блямкаем у званкі, смяёмся і круцім педалі з усёй моцы. Пачынае здавацца, што вераб’і дакранаюцца да нас то цвёрдымі дзюбамі, то вострымі кіпцямі, а найчасцей мяккімі крыламі.
Калі вяртаемся з рыбы, то на таполях крэкчуць вароны, жоўтае сонца свеціць у спіну, і мы з Валодзькам ледзь круцім педалі.
Трыццаць гадоў таму ўсе старыя таполі спілавалі, шашу зрабілі шырокай. І цяпер той шчаслівы кіламетр пралятаеш на машыне за мінуту. Усяго за мінуту...