Насуперак меркаванню містэра Саўэрберы, спяшацца пільнай неабходнасці не было, бо калі яны дабраліся да занядбанага, зарослага крапівой кутка могілак, дзе хавалі прыходскіх, святара яшчэ не было, а клерк, які ў рызніцы сядзеў ля каміна, лічыў зусім верагодным, што той будзе недзе праз гадзіну. Таму труну паставілі на край магілы, і двое сваякоў цярпліва чакалі пад халоднай імжой у гразі, а хлопцы ў лахманах, якіх відовішча прывабіла на клады, тым часам сталі шумна гуляць у хованкі паміж помнікаў; потым, каб памяняць забаву, яны сталі пераскокваць цераз труну. Містэр Саўэрберы і містэр Бамбл, як асабістыя сябры клерка, сядзелі з ім ля каміна і чыталі газету.
Нарэшце, пасля крыху больш чым гадзіннага чакання, усе ўбачылі, што містэры Бамбл і Саўэрберы з клеркам бягуць да магілы. Адразу ж за імі паказаўся святар, які на хаду апранаў строй, каб чытаць службу. Потым містэр Бамбл для прыліку адлупцаваў аднаго ці двух хлопцаў, а правялебны айцец, прачытаўшы з пахавальнага абраду столькі, колькі можна было ўціснуць у чатыры хвіліны, аддаў строй клерку і сышоў.
— Біл, давай! — сказаў Саўэрберы далакопу. — Давай, засыпай.
Гэтая задача была не надта цяжкая, бо верхняя труна была ўсяго за некалькі футаў ад паверхні зямлі. Далакоп закідаў зямлю, злёгку затрамбаваў яе нагамі, ускінуў на плечы рыдлёўку і пайшоў. Яго праводзіла хеўра хлапцоў, якія гучна скардзіліся на тое, што іх забава была такой кароткай.
— Хадзем, добры чалавеча! — сказаў містэр Бамбл, паляпаўшы мужчыну па спіне. — Зараз зачыняць браму.
Мужчына, які не рухаўся з таго часу, як стаў збоку магілы, падняў галаву, паглядзеў на таго, хто да яго звяртаўся, зрабіўнекалькі крокаў наперад і ўпаў самлелы. Звар’яцелая старая была занадта занятая аплакваннем плашча (трунар забраў яго), каб звярнуць на самлелага ўвагу, так што на таго вылілі кубак халоднай вады, і калі ён ачуняў, вывелі з могілак, замкнулі браму і пайшлі кожны сваёй дарогай.
— Ну як, Олівер, — спытаўся Саўэрберы па дарозе дахаты, — як табе гэта спадабалася?
— Так сабе, дзякуй, сэр, — адказаў Олівер даволі няпэўна. — Не надта.
— Нічога, з цягам часу прывыкнеш, — сказаў Саўэрберы. — Калі прывыкнеш, то ўсё будзе нармальна, мой хлопчык.
Олівер падумаў, ці доўга трэба было прывыкаць містэру Саўэрберы. Але ён вырашыў, што лепш пра гэта не пытацца, і пайшоў назад у краму, разважаючы пра ўсё, што бачыў і чуў.
РАЗДЗЕЛ VI
Олівер, якога вывелі з сябе кпіны Ноэ, пачынае праяўляць актыўнасць, чым вельмі яго здзіўляе
Прайшоў месяц, выпрабавальны тэрмін скончыўся. Олівер фактычна быў прыняты ў вучні. Акурат у гэты час быў неблагі паморак. Кажучы камерцыйнай мовай, на труны быў попыт, і на працягу некалькіх тыдняў Олівер набыў багаты досвед.
Поспех неардынарнай задумкі містэра Саўэрберы перавысіў нават самыя аптымістычныя спадзяванні. Самыя старыя жыхары не маглі згадаць іншага часу, калі б адзёр так лютаваў і так касіў дзяцей, і шмат было жалобных працэсій на чале з маленькім Оліверам, у капялюшыку, са стужкай аж да каленяў, што выклікала неапісальнае захапленне і замілаванне ўсіх мацярок горада. Олівер суправаджаў свайго гаспадара ў большасці яго выездаў на пахаванні дарослых, каб набыць навык спакойных паводзін ды валодання нервамі, што вельмі істотна для сфармаванага трунара. Таму ён шмат разоў меў магчымасць назіраць выдатную пакору і цвёрдасць, з якімі некаторыя моцныя духам людзі пераносяць выпрабаванні і страты.
Напрыклад, калі Саўэрберы меў замову на пахаванне якой-небудзь старой лэдзі ці старога джэнтльмена з мноствам пляменнікаў ды пляменніц, якія выглядалі зусім несуцешнымі ў часе папярэдняй хваробы і чыя жалоба была такой глыбокай на людзях, — сярод сваіх былі надта шчаслівымі, бесклапотнымі і нязмушанымі, размаўлялі адно з адным так вольна ды весела, як быццам не здарылася нічога, што магло б іх патурбаваць. Гэтаксама і мужы падпарадкоўваліся лёсу сваіх жанок з надзвычайным спакоем. Дый жонкі апраналі чорнае па сваіх мужах, нібыта зусім і не гаравалі ў гэтым жалобным строі, а дапільноўвалі, каб ён быў ім як мага больш да твару. Таксама можна было назіраць, што лэдзі і джэнтльмены, якія падчас цырымоніі пахавання цярпелі лютыя пакуты, вярталіся да нармальнага стану амаль адразу пасля прыходу дахаты, і ўжо перад канцом піцця гарбаты паводзілі сябе, быццам нічога не здарылася. Бачыць усё гэта было вельмі спрыяльна і павучальна, і Олівер назіраў за ўсім з вялікім захапленнем.