tre bonaj, sed mi jam mem antaŭ kelkaj jaroj pensis pri ili
kaj mi trovis, ke praktike ili estus tre maloportunaj. Pli vastan
mian juĝon pri ili kaj pri ĉiuj proponitaj ŝanĝoj mi prezentos
al la kongreso, se tiu ĉi efektiviĝos. A1 ĉiuj ŝanĝoj, kiujn
la internacia kongreso de instruituloj post fonda provado trovos
necesaj, — mi jam antaŭe donas mian plenan konsenton.
Sciigante la amikojn de P lingvo internacia pri la intencita
internacia kongreso, mi devas sciigi ilin, ke la tuta sorto de
P lingvo internacia de nun transiras en la manojn de P kongreso, kaj la fina formo, kiun la kongreso donos al la lingvo,
devas esti leĝdonanta por ĉiuj amikoj de P „Lingvo internacia u ,
se la kongreso eĉ trovus necesa ŝanĝi la lingvon ĝis nerekonebleco. Mia rolo nun estas finita, kaj mia persono tute foriras
de la sceno.
Sed kunligi jam antaŭe la sorton de P lingvo internacia
kun la estonta kongreso — estus tre malprudente 1 , kaj tiuj
amikoj de P lingvo, kiuj malfortigus aŭ tute ĉesigus sian 2
laboradon, „atendante la kongreson*, — povus meti nian
sanktan aferon en danĝeron esti perdita 3 je eterne; ĉar la
kongreso povas ankoraŭ ne efektiviĝi, kaj se ĝi efektiviĝos,
povas ankoraŭ okazi, ke ĝi donos neniajn praktikajn rezultatojn.
Tial ni devas labori diligente laŭ la vojo, kiun ni jam unu
fojon elektis, tute egale ĉu la kongreso efektiviĝos aŭ ne, ĉar
tiu vojo estas certa kaj kondukos nin al la celo en ĉiu okazo.
1 teksto: malprudenta. 2 teksto: ilian. 3 teksto: perdito.
31
I. Antauparoloj
Esperante la kongreson, mi nun faras persone neniajn ŝanĝojn
en la lingvo. Ciujn ŝanĝojn, kiujn oni proponis al mi, kaj
mian personan juĝon pri ili — mi prezentos nun jam ne al
la publiko, sed al la estonta kongreso. La eldonado de la
ceteraj kajeroj de la „Dua Libro w nun jam tial ne estas bezona,
la nuna kajero estas la^ lasta, kaj la aŭtoro nun ĉesigas je
eterne sian laboradon. Ĉion, kion mi de nun faros aŭ skribos,
mi ĝin ĉion faros jam kiel simpla privata amiko de la lingvo
internacia, havante nek pli da kompetenteco, nek pli da moralaj
aŭ materialaj privilegioj, ol ĉiu alia.
Sed por ke la lingvo internacia povu fariĝi de nun tute
sendependa de mia persono, kaj ke ĝi povu tute bone kaj
regule riĉiĝi, vastiĝi kaj iri antaŭen, ĉu mi povos ankoraŭ
labori por ĝi, aŭ ne, — mi donos tie, unu fojon por ĉiam,
respondojn je kelkaj demandoj tuŝantaj la lingvon kaj ĝian
estontecon.
1. La lingvo internacia restas senŝanĝa en tiu formo, en
kiu ĝi estas proponita de mi; fari en ĝi iajn laŭvolajn ŝanĝojn
mi de nun jam ne havas la privilegion; tiu ĉi privilegio apartenas al la internacia kongreso de instruituloj, kiu estas esperata pro la iniciativo de la Amerika Filozofia Societo; se la
intencita kongreso ne efektiviĝos, tiam poste (sed ne antaŭ
kvin jaroj de nun) la amikoj de V lingvo internacia faros mem
internacian kongreson, kiu havos la privilegion fari en la lingvo
ŝanĝojn kaj bonigojn.
2. La sola ŝanĝo, kiun mi trovas necesa fari mem, estas:
anstataŭ „ian a , „ĉian a , „kian a , „nenian a , „tian a — devas esti:
„iam a , „ĉiam a , „kiam a , „neniam a , „tiam a (por malegaligi la
vortojn „ian a etc. kaj „ian a etc.).
3. Se ia el la tipografioj ne povas presi verkojn kun signetoj
superliteraj ( A ) kaj ( w ), ĝi povas anstataŭigi la signeton ( A )
per la litero „h w kaj la signeton ( w ) tute ne uzadi. Sed en
la komenco de tia verko devas estis presita: „ch = ĉ; gh = ĝ;
hh = ĥ; jh = }; sh = ŝ a . Se oni bezonas presi ion kun
signetoj internaj (,), oni devas ĝin fari garde, ke la leganto
ne prenu ilin por komoj (,). Anstataŭ la signeto (,) oni povos
ankaŭ presadi (‘) aŭ (-). Ekzemple: sign^et/O — sign’et’o
— sign-et-o.
r 4. La vortaro, kiu estas aldonita al mia unua broŝuro, estas
ne plena, kaj la leganto ne miru, se li multajn vortojn en ĝi
ne trovas. Sed mi ne havis la intencon eldoni aŭtore plenan
vortaron kaj krei laŭ mia persona plaĉo la tutan lingvon de
F kapo ĝis la piedoj. Ĉar unue — la kreado de tute plena
32
Aldono al la Dua Libro 1888. — N-ro 3
vortaro estas laboro ne ebla por unu homo, ĉar la nombro
de L vortoj en lingvo de T homoj estas senfina, kaj se kun
ĉiu vorto oni devus atendi, ĝis mi ĝin kreos, tiam la lingvo
neniam estus finita kaj ĉiam estus en dependo de mia persono;
due — en tia grava afero, kiel lingvo tutmonda, la persona
juĝo kaj decidoj de unu homo devas havi rolon eble plej malgrandan, ĉar unu homo sur ĉiu paŝo eraras. Unu homo tie
povas esti nur iniciatoro sed ne kreanto. Lingvo tutmonda
devas esti pretigata paŝo post paŝo per la kunigita laborado
de la tuta 1 civilizita mondo. Por ke la lingvo povu regule,
unuforme kaj unuvoje progresadi (malgraŭ ia disĵetita laborp^
de malsamaj personoj en malsamaj lokoj de la tuta mondo^
oni devis krei komunan fundamenton, sur kiu ĉiuj povus labonS
Tia komuna fundamento por la „Lingvo internacia a devas esti
mia unua broŝuro („Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena
lernolibro.“), kiu havas en si la tutan gramatikon de la lingvo
kaj sufiĉe grandan nombron da vortoji, Tio ĉi estas la unua
kaj la lasta persona vorto en la afero~de 1’ lingvo internacia.
Ĉio cetera devas esti kreata de la homa societo kaj de la
vivo, tiel kiel ni vidas en ĉiuj el la vivantaj lingvoj. Ĉiu, kiu
ellernis la diritan „fundamenton“, povas kuraĝe diri, ke li konas
la lingvon internacian tute, ke li konas ĝin ne malpli bone ol
la aŭtoro aŭ ol iu alia. ( Ĉai^en ĉio, kio en la dirita broŝuro ne
estas trovata, kompetenta devas esti de nun ne la aŭtoro aŭ
ia alia persono, — la solaj kompetentaj nun devas esti talento,
logiko kaj la leĝoj kreitaj de la plej granda parto de la verkantoj kaj parolantoj.
Se ia vorto ne estas trovata en la vortaro, kiun mi eldonis,
kaj oni ĝin ne povas fari mem laŭ la reguloj de la internacia
vortfarado, nek anstataŭigi per alia esprimo, — tiam ĉiu povas
krei tiun vorton laŭ sia 2 persona plaĉo; tiel ankaŭ se naskiĝus
ia demando stilistika aŭ eĉ gramatika ne decidita klare en mia
unua broŝuro, — ĉiu povas ĝin decidi laŭ sia juĝo; kaj se vi
volas scii, ĉu vi bone decidis tiun demandon, turnu vin ne
al mi, sed rigardu, kiel tiun demandon decidas la plejmulto
de T verkantoj. Ĉiu vorto, ĉiu formo, kiu ne estas rekte
kontraŭ la jam kreita gramatiko kaj vortaro, aŭ kontraŭ la
logiko aŭ la leĝoj enkondukitaj de la plejmulto de T uzantoj,
— estas tute bona, tute egale ĉu ĝi plaĉos al mi persone aŭ
ne. La verkoj, kiujn mi eldonos persone ne devas havi pli I
da kompetenteco, ol la verkoj de ĉiu alia. Kaj poste, kiam
la lingvo sufiĉe fortiĝos kaj ĝia literaturo sufiĉe vastiĝos, tiam
/
1 teksto: tute. 2 teksto: lia .
3 Dietterle, Zaraenhof.
33
I. Antaŭparoloj
ankaŭ tio, kio estas en mia unua broŝuro, devos perdi ĉian
signifon kaj sole kompetentaj tiam devos esti la leĝoj ellaboritaj
de la plejmulto. Per unu vorto) —Ija lingvo internacia devas
vivi, kreski kaj progresi laŭ la samaj leĝoj, laŭ kiaj estis el-laborataj ĉiuj vivaj lingvoj, kaj tiu formo, kiun mi donis al ĝi,
tiu gramatiko kaj vortaro, kiun mi prezentis, devas esti sole
fundamento, sur kiu estos ellaborata la efektiva lingvo internacia de 1’ estonteco.