Se mi senigas min nun je ĉiaj personaj privilegioj, kaj fordonas ilin tute al la publiko, mi ĝin faras ne pro malvera
modesteco, sed ĉar mi havas la profundan kredon, ke tion
postulas la interesoj de la afero, kiu alie ne povus regule kaj
rapide vastiĝi kaj ĉiam estus en dependo de unu persono kun
liaj eraroj. Nur viva konkursa laboro, ĉe kia ĉio pli bona
iom post iom elpuŝas la malpli bonan, — povas doni efektive
bonan kaj vivipovantan lingvon internacian.
Multaj kredeble timos, ke danke tiun vastan liberecon la
lingvo internacia baldaŭ disfalos en multaj malsamaj lingvoj.
Sed kiu konas iom la historion de la lingvoj, tiu komprenos,
ke tiu timo estas tute senfonda, ĉar ni ĉiuj laboros sur unu
fundamento, kaj tiu fundamento, enhavante la tutan gramatikon
kaj la pli grandan parton de 1’ vortoj, kiuj en la parolado estas
renkontataj la plej ofte, havos en la lingvo internacia tian
saman signifon, kiun en ĉiu lingvo havis tiu lingva materialo,
kiu estis en ĝi en la komenco de regula skriba literaturo:
estis preta gramatiko, estis granda kolekto da vortoj, sed multaj
vortoj ankoraŭ malestis. Tiuj ĉi vortoj estis kreataj unu post
unu, laŭ la kreskanta bezono, kaj malgraŭ ke ili estis kreataj
dise de malsamaj personoj, sen ia kondukanto aŭ leĝdonanto,
la lingvo ne sole ne disdividiĝis, sed kontraŭe, ĝi ĉiam pli
unuformiĝis, la dialektoj kaj provincialismoj iom post iom
perdiĝis antaŭ la fortiĝanta komuna literatura lingvo. Ke mia
unua broŝuro prezentas fundamenton sufiĉe fortan, kaj ke la
fundamenta vortaro enhavas nombron da vortoj sufiĉan kaj
tiel grandan, ke se oni volas, oni povas eĉ tute libere esprimi
siajn pensojn sen ia kreado de novaj vortoj, — montras la
fakto, ke en la tuta „Dua Libro w vi ne renkontas eĉ unu nove
kreitan vorton! (Vi renkontos tie, vere, multajn vortojn, kiujn
vi ne trovas en la fundamenta vortaro, sed tio ĉi estas vortoj
ne nove kreitaj, sed nur tiaj, kiujn mi danke la gramatikon
[C. 7.] ne bezonis presi en la vortaro.) Oni devas memori,
ke ĉiu lingvo servas por esprimi niajn pensojn, sed ne por
senpense traduki al aliaj lingvoj; oni devas tial peni esprimadi
siajn pensojn per la jarn estantaj vortoj kaj kreadi novajn
34
Aldono al la Dua Libro 1888. — N-ro 3
vortojn nur tie, kie ĝi estas efektive necesa, — kaj tiam la
vortoj nove kreataj estos nur malofte disĵetitaj inter la multo
da vortoj jam konataj kaj povos facile aliĝi al la lingvo kaj
riĉigi ĝin ne perdigante ĝian unuformecon.
Tiel, danke la unu gramatikon kaj la unu formon de la
plej granda parto de P vortoj, la lingvo internacia havos jam
de P komenco unu formon ĉe ĉiuj uzantaj ĝin. Nur tiuj vortoj,
kiuj en la fundamenta vortaro ne estas trovataj, en la unua
tempo estos malegale kreataj de malsamaj aŭtoroj. Sed ĉar
unue tiaj vortoj estos renkontataj nur disĵetite inter la multo
da vortoj jam konstantaj kaj due la nombro de tiaj malegale
sonantaj vortoj ankoraŭ pli malgrandiĝos danke la komunan
fonton, el kiu la aŭtoroj prenados la novajn vortojn (la plej
gravaj eŭropaj lingvoj), — tial tiuj „novaj <£ vortoj prezentos
nenion alian ol provincialismojn de la unu lingvo internacia.
Tiaj provincialismoj estis en granda nombro en ĉia alia lingvo,
kaj kun la vastiĝado de la skribata literaturo ili komencis
perdiĝi. Tio sama estos ankaŭ en la Iingvo internacia, sed
ĉar la lingvo internacia pli dependas de la volo de P homoj,
ol de aliaj kondiĉoj, — tiu proceso de unuformiĝado iros en
ĝi multe pli rapide. La vortoj kreitaj malfeliĉe baldaŭ perdiĝos,!
kaj la vortoj feliĉe kreitaj restos kaj eniros en la lingvonj lal
vortoj egale feliĉe kreitaj, sed malegale sonantaj — kelkan
tempon batalos inter si kiel sinonimoj, sed jam post mallonga
tempo ni vidos, ke unu el tiuj formoj estas uzata pli ofte kaj
de pli granda parto de verkantoj, ol ĉiuj aliaj formoj, — kaj
baldaŭ la unua formo elpuŝos ĉiujn ceterajn formojn, kiuj post
kelka tempo simple mortos de neuzado. Tiel ju pli energie
vastiĝos kaj riĉiĝos la literaturo de la lingvo internacia, des
pli baldaŭ ni havos unuforman pli malpli plenan vortaron.
Tiuj, kiuj volas labori super la lingvo internacia, skribi
verkojn en tiu lingvo etc. — povas nun diri kuraĝe, ke ili
havas en la manoj plenan vortaron; ĉar povante ĉiam ankoraŭ
ne kreitan vorton krei laŭ sia 1 plaĉo, anstataŭ atendi, ĝis mi
ĝin kreos, ili povas nun esprimi en la lingvo internacia ĉion,
kion ili volas. Tio ĉi estus ne ebla en la okazo, se mi volus
mem eldoni plenajn vortarojn; ĉar kiom ajn mi laborus, ĉiam
danke la senfinecon 2 de la homa vortaro restus ankoraŭ
multego da vortoj ne kreitaj, kaj tiuj, kiuj devus ilin uzi, ne
scius kion fari, ĉar krei ilin mem estus ne permesite 3 .
Sed nun restas unu ŝajne 4 tre grava demando: se mi
skribas al iu en la lingvo internacia kaj mi devis kelkajn vortojn
1 teksto: ilia . 2 teksto: senfineco. 3 ieksto: permesita. 4 teksto: ŝanje.
I. Antaŭparoloj
krei mem, sed mi volas havi la certon, ke la adresito tute
bone, vere kaj klare komprenos la vortojn, kiujn mi kreis, —
kion mi tiam devas fari? La respondo estas tre simpla: fari
tion saman, kio estas farata ĉe la uzado de ĉia alia lingvo,
se ia por ni necesa vorto en tiu lingvo aŭ tute ankoraŭ ne
ekzistas, aŭ ne estas ankoraŭ de ĉiuj egale uzata aŭ konata,
— t. e. apud la vorto nove kreita meti en kuneteniloj (…)
la tradukon de tiu vorto en ia alia lingvo, en kiu tiu vorto
jam ekzistas. Kiun lingvon vi uzos por tiu celo, estas por
la afero tute egale 1 , se vi nur pensas, ke tiu lingvo estas
komprenebla por via adresito, aŭ ke li havas sub la mano
aŭ facile povas havi vortaron de tiu lingvo. Sed estus dezirate,
ke ĉiuj amikoj de la lingvo internacia uzu en tiaj okazoj unu
lingvon kaj por tio mi proponas la lingvon francan, ĉar tiu ĉi
lingvo en nia tempo en multaj sferoj ankoraŭ havas la rolon
de lingvo internacia. Sed tute ne estas postulate 2 , ke vi aŭ
via adresito sciu la lingvon francan, ĉar la vorto devas esti
elskribata el la franca vortaro sen ia ŝanĝo, en tiu formo, en
kiu ĝi estas trovata en la vortaro; estas nur necese, ke la
skribanto kaj la ricevanto havu sub la mano francan vortaron
(se ili ne pli volas uzi alian lingvon).
Multaj kredeble estos malkontentaj, ke mi ne volas eldoni
persone plenan aŭtoritatan vortaron, kiun ĉiuj devas obei. La
amaso amas, ke oni donu al ĝi leĝfjn, ke oni donu al ĝi ne
bonan, sed jam tute pretan, — kaj la vojon, kiun mi proponas,
multaj nomos tro malrapida. Se mi ne eldonas mem vortarojn
pli plenajn, sed lasas ilian kreadon al la publiko, mi ĝin faras
ne pro maldiligento; sufiĉe plena vortaro jam estas preta ĉe
mi, kaj mi povus eldoni ĝin eĉ tuj, kaj se ĝi eĉ ne estus
preta, la leganto komprenos, ke ĝi estas tute ne inalfacila por
mi, krei ĉiutage certan nombron da vortoj kaj eldonadi paŝo
post paŝo vortarojn ĉiam pli plenajn. Por mi persone estus
kompreneble multe pli oportune 3 teni la sorton de V lingvo
internacia en miaj manoj. Tial, mi esperas, la legantp komprenos, ke kreinte la fundamenton de 1’ lingvo mi nun[4ep#nas
de mi tutan aŭtoritaton nur tial, ke mi profunde kredas, ke
tion postulas la interesoj de V afero. La tempo, mi esperas,
montros, ke mi ne eraris. Sed se la estonteco eĉ montros,
ke mi eraris kaj ke plena vortaro devas esti kreata de unu
persono, la leganto ne forgesu, ke mi ja povas ĝin fari ankaŭ