al si ĉiujn riĉigojn kaj regule faritajn perfektigojn, kiujn li
trovas en la literaturo, la Fundamenta Krestomatio por
ĉiam gardos lin de blinda kaj senkritika alproprigo de stilo
erara.
Atentan tralegon de la Fundamenta Krestomatio mi
rekomendas al ĉiu, kiu volas skribe aŭ parole uzi la lingvon
Esperanto. Sed precipe atentan kaj kelkfojan tralegon
de tiu ĉi libro mi rekomendas al tiuj, kiuj deziras el-42
Fundamento de Esperanto 1905. — N-roj 6—7
doni verkojn en Esperanto; ĉar tiu, kiu eldonas verkon
en Esperanto, ne koniĝinte antaŭe fundamente kun la spirito
kaj la modela stilo de tiu ĉi lingvo, alportas al nia afero ne
utilon, sed rektan malutilon.
Ĉiuj artikoloj en la Fundamenta Krestomatio estas aŭ
skribitaj de mi mem, aŭ — se ili estas skribitaj de aliaj personoj — ili estas korektitaj de mi en tia grado, ke la stilo
en ili ne deflankiĝu de la stilo, kiun mi mem uzas.
L. L. Zamenhof, aŭtoro de la lingvo Esperanto.
Varsovio, en Aprilo 1903.
N-ro 7. 1905 (julio)
Antaŭparolo al la Fundamento de Esperanto
„Fundamento de Esperanto.“ Dua eldono. Hachette et Cie., Paris
1907, paĝ. V — XI. (Cetere en ĉiuj eldonoj de la Fundamento.)
„Esperantista Dokumentaro“ 22.kajero (Aŭg. 1913), paĝ.3 — 7 .
„Oflciala Gazeto“ I. 1908/09, paĝ. 204 — 207.
Por ke la lingvo internacia povu bone kaj regule progresadi
kaj por ke ĝi havu plenan certecon, ke ĝi neniam disfalos kaj
ia facilanima paŝo de ĝiaj amikoj estontaj ne detruos la laborojn de ĝiaj amikoj estintaj, — estas plej necesa antaŭ
ĉio unu kondiĉo: la ekzistado de klare difinita, neniam tuŝebla
kaj neniam ŝanĝebla Fundamento de la lingvo. Kiam nia
lingvo estos oficiale akceptita de la registaroj de la plej ĉefaj
regnoj kaj tiuj ĉi registaroj per speciala leĝo garantios al
Esperanto tute certan vivon kaj uzatecon kaj plenan sendanĝer-econ kontraŭ ĉiuj personaj kapricoj aŭ disputoj, tiam aŭtoritata
komitato, interkonsente elektita de tiuj registaroj, havos la
rajton fari en la fundamento de la lingvo unu fojon por ĉiam
ĉiujn deziritajn ŝanĝojn, se tiaj ŝanĝoj montriĝos necesaj; sed
ĝis tiu tempo la fundamento de Esperanto devas plej severe
resti absolute senŝanĝa, ĉar severa netuŝebleco de nia fundamento estas la plej grava kaŭzo de nia ĝisnuna progresado
kaj la plej grava kondiĉo por nia regula kaj paca progresado
estonta. Neniu persono kaj neniu societo devas havi
la rajton arbitre fari en nia Fundamento iun eĉ plej
malgrandan ŝanĝon! Tiun ĉi tre gravan principon Ia esperantistoj volu ĉiam bone memori kaj kontraŭ la ektuŝo de tiu
ĉi principo ili volu ĉiam energie batali, ĉar la momento, en
kiu ni ektuŝus tiun principon, estus la komenco de nia morto.
Laŭ silenta interkonsento de ĉiuj esperantistoj jam de tre
longa tempo la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel funda*
43
I. Antaŭparoloj
mento de Esperanto: 1. La 16-regula gramatiko: 2. la „Universala Vortaro“; 3. la „Ekzercaro“. Tiujn ĉi tri verkojn
la aŭtoro de Esperanto rigardadis ĉiam kiel leĝojn por li, kaj
malgraŭ oftaj tentoj kaj delogoj li neniam permesis al si (almenaŭ konscie) eĉ la plej malgrandan pekon kontraŭ tiuj ĉi
leĝoj; li esperas, ke pro la bono de nia afero ankaŭ ĉiuj aliaj
esperantistoj ĉiam rigardados tiujn ĉi tri verkojn kiel la solan
leĝan kaj netuŝeblan fundamenton de Esperanto.
Por ke ia regno estu forta kaj povu sane disvolviĝadi, estas
necese, ke ĉiu regnano sciu, ke li neniam dependos de la
kapricoj de tiu aŭ alia persono, sed devas obei ĉiam nur
klarajn, tute difinitajn fundamentajn leĝojn de sia lando, kiuj
estas egale devigaj por la regantoj kaj regatoj kaj en kiuj neniu
havas la rajton fari arbitre laŭ persona bontrovo ian ŝanĝon
aŭ aldonon. Tiel same por ke nia afero bone progresadu,
estas necese, ke ĉiu esperantisto havu la plenan certecon, ke
leĝdonanto por li ĉiam estos ne ia persono, sed ia klare
difinita verko. Tial, por meti finon al ĉiuj malkompreniĝoj
kaj disputoj, kaj por ke ĉiu esperantisto sciu tute klare, per
kio li devas en ĉio sin gvidi, la aŭtoro de Esperanto decidis
nun eldoni en formo de unu libro tiujn tri verkojn, kiuj laŭ
silenta interkonsento de ĉiuj esperantistoj jam de longe fariĝis
fundamento por Esperanto, kaj li petas, ke la okuloj de ĉiuj
esperantistoj estu ĉiam turnataj ne al li, sed al tiu ĉi libro.
Ĝis la tempo, kiam ia por ĉiuj aŭtoritata kaj nedisputebla
institucio decidos alie, ĉio, kio troviĝas en tiu ĉi libro, devas
esti rigardata kiel deviga por ĉiuj; ĉio, kio estas kontraŭ tiu
ĉi libro, devas esti rigardata kiel malbona, se ĝi eĉ apartenus
al la plumo de la aŭtoro de Esperanto mem. Nur la supre
nomitaj tri verkoj publikigitaj en la libro „Fundamento de
Esperanto“, devas esti rigardataj kiel oficialaj; ĉio alia, kion
mi verkis aŭ verkos, konsilas, korektas, aprobas ktp., estas
nur verkoj privataj, kiujn la esperantistoj — se ili trovas
tion ĉi utila por la unueco de nia afero — povas rigardadi
kiel modela, sed ne kiel deviga.
Havante la karakteron de fundamento, la tri verkoj represitaj en tiu ĉi libro devas antaŭ ĉio esti netuŝeblaj. Tial
la legantoj ne miru, ke ili trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu ĉi libro (precipe en la angla parto) tute
nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua
eldono de la „Universala Vortaro*. Mi permesis al mi nur
korekti la preserarojn; sed se ia vorto estis erare aŭ nelerte
tradukita, mi ĝin lasis en tiu ĉi libro tute senŝanĝe; ĉar se
mi volus plibonigi, tio ĉi jam estus ŝanĝo, kiu povus kaŭzi
44
Fundamento de Esperanto 1905. — N-ro 7
disputojn kaj kiu en verko fundamenta ne povas esti tolerata.
La fundamento devas resti severe netuŝebla eĉ kune
kun siaj eraroj. La erareco en la nacia traduko de tiu
aŭ alia vorto ne prezentas grandan malfeliĉon, ĉar, komparante
la kuntekstan tradukon en la aliaj lingvoj, oni facile trovos la
veran sencon de ĉiu vorto; sed senkompare pli grandan danĝeron prezentus la ŝanĝado de la traduko de ia vorto, ĉar,
perdinte la severan netuŝeblecon, la verko perdus sian eksterordinare necesan karakteron de dogma fundamenteco, kaj,
trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia, la uzanto
ne havus la certecon, ke mi morgaŭ ne faros ian alian ŝanĝon,
kaj li perdus sian konfidon kaj apogon. A1 ĉiu, kiu montros
al mi ian nebonan esprimon en la Fundamenta libro, mi respondos trankvile: „jes, ĝi estas eraro, sed ĝi devas resti netuŝebla, ĉar ĝi apartenas al la fundamenta dokumento, en kiu
neniu havas la rajton fari ian ŝanĝon.”
La „Fundamento de Esperanto* tute ne devas esti rigardata
kiel la plej bona lernolibro kaj vortaro de Esperanto. Ho, ne!
Kiu volas perfektiĝi en Esperanto, al tiu mi rekomendas la
diversajn lernolibrojn kaj vortarojn, multe pli bonajn kaj pli
vastajn, kiuj estas eldonitaj de niaj plej kompetentaj amikoj
por ĉiu nacio aparte kaj el kiuj la plej gravaj estas eldonitaj
tre bone kaj zorgeme, sub mia persona kontrolo kaj kunhelpo.
Sed la „Fundamento de Esperanto” devas troviĝi en la manoj
de ĉiu bona esperantisto kiel konstanta gvida dokumento,
por ke li bone ellernu kaj per ofta enrigardado konstante
memorigadu al si, kio en nia lingvo estas oficiala kaj netuŝebla,