de Krezo!“ La kalkulo ŝajne estas tute prava kaj povas timigi
ĉiun, — tamen se la skribinto de tiu ĉi kalkulo bone pensus
pri ĝi, li tre facile ekvidus, ke tie ĉi estas sofismo, kaj se nur
efektive estos alsenditaj dek milionoj promesoj, la libron de
V voĉdono oni povos pretigi kaj eldoni en kelkaj monatoj kaj
sen iaj riĉecoj de Krezo. Ĉar kiu diras, ke la tuta libro devas
esti propramane skribita de unu persono? Ke ĉe ĉiu pli granda
afero estas uzata divido de laboro, la skribinto tute forgesis!
Tiaj „timigaj“ libroj estas eldonataj ĉiutage en granda nombro,
kaj tio ne sole ne estas neebla, sed neniu eĉ en tio vidas ion
grandegan, mirindan. Se vi kolektos la numerojn de ia ĉiutaga
gazeto por unu jaro, vi ricevos libron, kiu laŭ grandeco kaj
kosto egalas la elirontan libron de V voĉoj, kaj laŭ la malfacileco de V pretigo multe superas mjan libron, de kiu la
pretigo estas laboro pure meĥanika. Tiel ĉiujare en la mondo
estas eldonataj miloj kaj dekmiloj da tiaj „neeblaj“ libroj, kaj
tamen neniu el la redaktoroj estas mirindaĵisto. Sinjoroj la
kalkulantoj forgesis tiun simplan leĝon, kiun ili povas vidi sur
ĉiu paŝo, ke tio, kio ĉe unu homo postulas 30 jarojn, ĉe cent
28
Dua Libro 1888. Aldono 1888. — N-roj 2—3
homoj okupos sole 4 monatojn, kaj tio, kio estas neebla por
unu persono, estas ludilo por grupo da personoj.
A1 ĉiuj amikoj de V lingvo internacia mi ripetas ankoraŭ
mian peton: ne forgesu la promesojn kaj kolektu ilin kie kaj
kiom vi povas. Multaj pensas, ke ili ne devas sendi promeson,
ĉar „la aŭtoro eĉ scias, ke ili ellernos aŭ jam ellernis la
lingvon“! Sed la promeso estas necesa ne por mi, sed por
la statistiko. Se iu eĉ skribis al mi kelkajn leterojn en la
lingvo internacia, mi ne povas lin nomi internaciisto, ĝis li
ne sendis al mi sian promeson. Ne diru, ke de unu aŭ kelkaj
promesoj la grandega nombro ne pleniĝos: ĉiu maro estas
kreita de apartaj gutoj, kaj la plej granda nombro devas kaj
povas esti ricevita el apartaj unuoj. Memoru, ke se eĉ la
esperata nombro estas ne ricevota, vi nenion perdas, sendante
la promeson 1 .
N-ro 3. 1888
Aldono al la „Dua Libro de 1’ lingvo Internacia*
Wŭster: Ald
„Aldono al la Dua Libro de V lingvo lnternacia “, eldono 1889 de
Kelter, Varsovio, paĝ. 1 — 22.
Fotografa reproduktaĵo 1925 de la eldono 1889 de Kelter; eldonita
de la Centra Oficejo en Parizo, paĝ. 1—22.
Einstein , „La Lingvo Internacia als beste Ldsung des internationalen
Weltsprache-Problems <( . Nŭrnberg 1888, paĝ. 40—55.
(Ĉi tiu aldono povas esti lokata nur ĉi tie inter la antaŭparoloj ,
ĉar ĝi klarigas pli detale la enkondukajn vortojn al la „Unua Libro (<
kaj „Dua Libro <( .)
En mia unua libro mi petis ĉiujn amikojn de 1’ lingvo
internacia esprimi sian 2 juĝon pri la lingvo kiun mi proponis,
montri al mi ĉiujn erarojn, kiujn ili trovis en ĝi, kaj ĉiujn
plibonigojn, kiujn ili povas proponi, kaj helpi min tiel doni
al la lingvo la plej bonan formon, ĉar la finan formon mi
intencis doni al la „Lingvo Internacia“ ne pli frue ol en la
fino de V jaro 1888, pripensinte kaj provinte antaŭe ĉiujn juĝojn
kaj proponojn, kiuj estus senditaj al mi ĝis tiu tempo. En la
„Dua Libro“ mi diris, ke por fari la lingvon libera de ĉiuj
personaj eraroj, estus dezirate, ke ia instruita societo prenu
en siajn manojn la sorton de 1’ lingvo kaj, aŭskultinte la konsilojn de kompetentaj 3 personoj, ĝi donu al la lingvo la finan
1 Ĉi tie, sub III, venas la gramatika parto. 2 teksto: ilian. 3 teksto:
kompotentaj.
29
I. Antauparoloj
formon, kiu estus egale ordona por mi, kiel por ĉiu alia amiko
de V lingvo internacia.
Nun mi kun la plej granda ĝojo povas sciigi ĉiujn amikojn
de 1’ lingvo internacia, ke mia deziro ne restis vana. Ankoraŭ en la fino de V jaro 1887, t. e. ankoraŭ antaŭ la ricevo
de mia libreto, la Amerika Filozofia Societo en Filadelfio (The
American Philosophical Society) elektis komitaton por pripensi
kaj decidi la demandon, ĉu lingvo internacia estas necesa, ĉu
ĝi estas kreebla, kaj kiel ĝi devas esti. La frukto de V laboroj
de la komitato estis jena decido:
ke lingvo internacia estas kreebla, ke ĝi estas necesa, ke
ĝi devas havi gramatikon la plej simplan kaj naturan, kun la
plej simpla ortografio, kaj fonologio*, kaj la vortoj devas esti
agrablaj por la orelo; ke la vortaro devas esti kreita el vortoj
pli malpli rekoneblaj por la plej gravaj civilizitaj popoloj; ke
la fina formo de tia lingvo devas esti la frukto de V laboroj
ne de unu persono, sed de la tuta instruita mondo.
Sur la fondo de ĉio supre dirita, la „Amerika Filozofia
Societo a decidis dissendi al ĉiuj instruitaj societoj la proponon
fari internacian kongreson de instruituloj por decidi la finan
formon de lingvo tutmonda.
Tiel la leganto vidas, ke ne sciante ankoraŭ pri mia laboro,
la „Amerika Filozofia Societo” venis 2 al tiuj samaj decidoj
pri lingvo tutmonda, al kiuj mi venis, kaj ke la principoj, kiujn
la „Amer. Fil. Societo“ ellaboris por la lingvo teorie, estas
pli malpli egalaj al tiuj, kiujn mi efektivigis praktike. Tial ĝi
estas tute natura, ke ricevinte mian libreton jam en la fino
de siaj laboroj, la komitato trovis, ke mia lingvo estas sufiĉe
proksima al la idealo, kiun ĝi ellaboris teorie. Jen kion diras
pri la „Lingvo internacia“ sinjoro Henry Phillips, Jr. (unu el
la tri personoj, el kiuj estis farita la komitato por decidi la
demandon pri lingvo tutmonda):
„La plej nova<propono al la publiko, kaj ĝis nun la plej
simpla kaj la plej racionala, estas la ,Lingvo internacia‘, kreita
de d-ro S* el Varsovio. La principoj, sur kiuj ĝi estas fondita,
estas en la tuto maleraraj: ĝia vortaro ne estas kreita laŭ la
persona volo kaj juĝo de 1’ aŭtoro, sed prenita el la lingvoj
franca, germana kaj angla kaj en parto el la latina, kaj ĝi enhavas la vortojn, kiuj estas similaj en tiuj lingvoj; estas faritaj
kelkaj ŝanĝoj pro la bonsoneco. Pro tio kaj pro ĝia gramatiko
la lingvo estas mirinde facila por lerni, prezentante neniajn el
la kalejdoskopaj rompajoj kaj ŝirajoj de la Volapŭk. La gra-1 t. e.: fonetiko . 2 teksto: veni.
30
Aldono al la Dua Libro 1888. — N-ro 3
matiko de tiu lingvo estas el la plej simplaj, tiel simpla, kiel
en nia propra lingvo, kaj la reguloj por la kreado de vortoj
estas tiel klaraj kaj tiel facilaj, ke la vortaro el radikvortoj
povas esti farita tre malgranda . . —J
Rakontinte mallonge la tutan konstruon de P „lingvo internacia a kaj ĝian gramatikon, kaj montrinte kelkajn punktojn,
kiuj laŭ lia juĝo devus esti ŝanĝitaj, sinjoro H. Ph. finas:
„D-ro S*, kiu skribas sub la nomo de d-ro Esperanto, estas
tre modesta en siaj postuloj kaj proponas sian lingvon al la
publika kritiko tra la tempo de unu jaro, antaŭ ol li donas
al ĝi la finan formon. Post tiu fina trarigardo kaj ŝanĝo li
volas prezenti ĝin por la publika uzado. Li petas siajn legantojn promesi lerni la lingvon nur tiam, se 10.000.000 personoj estos donintaj tian saman promeson. Mi esperas, ke
la fina trarigardo de P ,Lingvo internacia c kondukos al la bonigo
de P eraroj, kiujn mi montris, kaj la tuta mondo povas kuraĝe
doni la petitan promeson.”
La kvar ŝanĝoj, kiujn proponas sinjoro H. Ph., estas teorie