Пачынаўся дзень, мусiць, бо шэраю стала вызначацца зямля. Сталi выяўляцца з цеменi далi, дарога больш вiдаць стала. Цi то гэта можа месяц больш выбiўся з-за хмар - там на даляглядзе жоўта пачало рабiцца. Зямля была бясконцым прасторам, якi зваў дыхаць вольнаю воляй.
Цi вёскi, цi лясы паднялiся белаватым i цёмным абрысам далёка, i ўсе вiднець пачалi.
Няйначай, гэта дзень пачынаўся.
Прыйшоў раптам вецер i адагнаў хмары за далёкiя лясы. Тады сонны месяц глянуў, каб развiтацца з зямлёй. Аблiў ён святлом сваiм, як плачам, дарогу, тры фурманкi i людзей на iх.
Наперадзе трос сытым задам конь Алеся Мельгуна, ззаду не адставалi два худзенькiя конiкi Паўла i Сёмкi. На пярэднiм возе гойдалася ў бакi постаць дзяўчыны. Была яна маленькая, тоўсценькая, галава, абкручаная белым тоўстым шалем, надавала ёй мажны выгляд. I постаць яе радавала вока. Месяц асвяцiў людзей на заднiм возе. Быў вясёлы Алесь Мяльгун, усмiхаўся ён шырока, таксама весела ўсмiхаўся, але з нейкай зайздрасцю, Сёмка Цераховiч. Тодар паблiскваў вачыма з-пад пасiвелых броваў на пажоўклым твары, ды хмуры Павал маўчаў, затаiўшы на дробным, вострым i худым твары жаданне дзе-небудзь дзецца ад гэтых людзей.
II
Насця паволi падганяла Алесевага каня, гукала часам на яго слаўным жаночым голасам. У чорным кароткiм каптане яна здавалася тоўсценькаю, порсткаю, i на твары яе гуляла журботная i вясёлая дзявочая задумёнасць, якою дзяўчына заўсёды вабiць да сябе. Яна адчувала, што пра яе гавораць на задняй фурманцы, i ў яе з'яўлялася хваляванне, што вось яна прымушае цэлую ноч гаварыць людзей, адных быць вясёлымi, другiх сумнымi.
Было адно ёй спачатку нядобра трохi перад Паўлам, з якiм неспадзявана давялося з'ехацца, выязджаючы вечарам з вулiцы. А пасля гэта прайшло, бо не ведала яна, што ў Паўла на душы. Успамiналася ёй, як яна зiмою дражнiла Паўла каханнем, думаючы, што ў Паўла, апроч гуллiвай вясёласцi, нiчога ад гэтага не будзе. I цяпер не ведала, што цяжка Паўлу бачыць яе, таксама як не ведаў, не думаў Алесь Мяльгун, што цяжка Паўлу ад кпiнаў.
Ды яшчэ трохi было сорамна дзяўчыне перад усiмi ўжо, што на Алесевым возе едзе яна, хоць i ведала, што ўсе гавораць аб iх блiзкасцi, ды яшчэ дагадвалася, што там, ззаду, ведаюць, што яны з Алесем едуць у горад купляць усё к свайму вяселлю. Ведала, што Сёмка з Тодарам едуць мяняць каня, а то вельмi ж ужо нядужы, стары i худы Сёмкаў конь. Не ведала адно Насця, што Павал едзе да доктара.
I былi ў яе настроi гуллiвыя i журботныя, радасныя. Ёй было весела ад таго, што дражнiлася яна зiмою каханнем з Паўлам, было трохi шкада яго, што ён вельмi ж моцна кашляе. Але ўсё было светла i добра. I ўжо зусiм затапляла ўсе пачуццi нявыказаная словамi вялiкая радасць, што вельмi ж вось падабаецца Алесь; што яны ўдваiх едуць на яго возе купляць, што iм патрэбна, што можа яна паклiкаць яго, здаровага, кплiвага над усiмi, i ён цiха прыйдзе да яе.
Весела было глядзець на чыстае ўжо неба, слухаць гулкiя песнi маладога ветру на пахучых засевах грэчкi. Яна азiрнулася назад i бачыла: Павал ужо iдзе, паволi калываючыся каля свайго воза. I ўявiлася ёй, што гэта Павал рады ад таго, што едзе ў горад уладзiць нейкiя свае справы. Ёй захацелася заспяваць што-небудзь цiхае, радаснае, або зусiм гуллiвае. От так, як яснымi вечарамi ў залатую восень спяваюць гуртам дзе-небудзь каля канцавой хаты.
Што за месяц,
Што за ясны...
Або зусiм новы ў вёсцы матыў песнi:
Гэй вы, конi вараныя,
Грывакi мае!..
Нi то драмаць, нi то моўчкi слухаць ноч пачала Насця.
Тады з'явiлася была ў Паўла думка падысцi да яе i пагаварыць з ёю. А як ступiў ён два крокi наперад, асядаць i гiнуць пачала гэтая думка.
- Няма пра што мне з ёю гаварыць, - зусiм моцна сказаў Павал.
- Што ты кажаш? - дакацiўся голас ззаду.
- Нiчога, дзень нахапiўся, - адказаў Павал i сцебануў пугаю каня па худых рэбрах.
"Вельмi ж на полi ўрадзiла ярына", - падумаў ён невядома чаму. А пасля ўцякла i гэтая думка, i ўявiлася, што доктар, да якога едзе ён, павiнен быць чалавекам вельмi сталым, але нейкiм такiм, якому можна i нават трэба сказаць пра ўсё, нават пра Насцю, што яна гэткая любая, але ж вельмi далёкая, i што таму аж нiчога рабiць не хочацца.
"Яно ўсё пройдзе, - з'явiлася новая думка, - усё забудзецца, а жыццё будзе яшчэ доўгiм, бо ад грудзей, што баляць, нiхто не ўмiраў нiколi, здаецца. Многа яшчэ будзе думак новых i навiн за жыццё, адно вось, аднаму, мусiць, давядзецца, пахаваўшы матку, або перацягнуць на гэтую гаспадарку сястру з мужам з суседняй вёскi... А ўсё ж яно слаўна гэтак ехаць, а пасля вечарам назад; адчуваць волю поля, слухаць, як у вёсках пры дарогах спяваюць пеўнi, i гэтакi ясны змрок ляжыць на дарогах... I нiчога не зробiцца ў жыццi таго, чаго не зробiцца".
Нават i не думка гэта была, а пачуццё.
Зусiм пачынала вiднець, а на полi разгуляўся радасны вецер.
III
У тую ранiцу ў вёсцы яшчэ прыцемкам устала жанчына. Было шмат работы адной у хаце.
"Хаця б дождж не пайшоў ды не абмачыў Паўла", - падумала яна пра сына.
I ўсё тупала па двары ды думала пра Паўла. Яно не то, што гэта было шкада ёй, што Павал нездараўчаны, - аб гэтым не думалася, бо да гэтага прывыклася i было гэта звычайным. Думала яна, што Павал, мусiць, змёрз уначы.
Была жанчына старая i часта насiла ў сабе нейкi востры настрой. Бо гэта яна многа перажыла была за жыццё бяды i гора, i гэта зрабiла яе чулай вельмi.