Алесю вельмі захацелася падысці да літаратараў i артыстаў, але збянтэжыўся (хто ён такі, каб забіраць іхнюю ўвагу?) i збочыў, пайшоў на выхад ca сквера. Дакараў сябе за лішнюю сарамлівасць, але перамагчы свой прыкры характар не мог. Па Захараўскай i Петрапаўлаўскай, абыходзячы паважаных людзей, наблізіўся да гарадскога тэатра. Над яго параднымі дзвярыма з аднаго боку вісеў бела-чырвона-белы сцяг, з другога — чырвоны, а вышэй, па ўсім доўгім першым паверсе, пад трыма высокімі вокнамі вышэйшай пабудовы, кідаўся ў вочы транспарант «Вітаем слаўных сыноў i дачок Бацькаўшчыны!». Каля дзвярэй стаялі два мужчыны — малады матрос i цывільны пажылы дзядзька; убачыўшы ў яго руцэ мандат з рашаючым голасам, яны кіўнулі галовамі i прапусцілі ў будынак.
Зняўшы вушанку i выцершы на лбе пот, падняўся, зайшоў у яшчэ паўзмрочны партэр: там, як i на балконах, сядзеў ужо купкамі цывільны i вайсковы люд у паліто i шынялях, чытаў газеты, пакашліваў, перамаўляўся. Аблюбаваўшы месцы пасярод партэра, ён зірнуў на сцэну: там стаяла ўпрытык некалькі сталоў, накрытых чырвоным сукном, за сталамі — крэслы. Далей i вышэй ix вісела намаляваная на аркушы паперы «Пагоня».
Побач, на чырвоным, даволі ўжо выцертым крэсле, ляжала згорнутая ў трубачку газета. Алесь распраміў яе: «Вольная Беларусь», a ў ёй, за 15 снежня, артыкул «Святло на Беларусі» Змітрака Бядулі. Ён пачаў чытаць гэтае пісьменніцкае слова, прысвечанае з'езду.
Паволі заходзілі ў партэр, падымаліся на балконы людзі, i праз паўгадзіны тэатр асвяціўся яркім святлом, заблішчэў ад пазалочаных стужак на балконах i люстры, быў паўнюткі (каля Алеся падселі Муха i Шуляк), той-сёй, не бачачы вольнага месца, мусіў стаяць у праходзе. Калі празвінеў званок, заявіўся прэзідыум — паперадзе ўсіх ішоў высокі i стромкі Кужэльны, за ім — таксама рослы i стройны, зусім коратка падстрыжаны Лашковіч, статны Рак-Міхайлоўскі, невысокі, сагнуты Васілевіч, шчуплы Нядоля, важны Баравік i іншыя, у тым ліку i незнаёмыя Алесю людзі (сярод ix пазней Муха пакажа яму высакалобага, з густою барадою акадэміка Карскага), прыціскаючы папку пад пахаю, каля сцэны прайшла i села за столік, што стаяў паблізу трыбуны, спрытная ў шэрым касцюме з чорным аксамітным каўнерыкам i чорнай шапачцы Людвіка Сівіцкая.
Першаму слова далі Васілевічу. Той ад імя мандатнай камісіі пачаў дакладаць, хто ёсць хто са з'ездаўскіх дэлегатаў.
— Па нацыянальным складзе з'езд амаль цалкам беларускі,— ціха шапнуў Муха Нямкевічу.— Цудоўна!
— Усё ж трэба было паклікаць болей i іншых нацыянальнасцей, паслухаць, што яны скажуць...— адказаў ён.
— За гэтыя дні мы, сябры, нямала ўжо нагаварыліся,— праз нейкі час Васілевіч адарваўся ад папер i пачаў прамаўляць ад сябе.— Час ужо прымаць рэзалюцыі i фармаваць нашу ўладу. Асабіста я далучаюся да тых, хто прызнае Саветы ў Петраградзе, хоча лучнасці з Расіяю, дабіваецца ў яе федэрацыі аўтаноміі для Беларусі. А што тычыцца нашай краёвай улады, то яна павінна належаць выбранаму нашым з'ездам органу...
Васілевіча праводзілі з трыбуны дружнымі воплескамі. За ім да трыбуны падышоў Лашковіч. Ён упэўнена абапёрся далоньмі на краі тумбы, учэпіста акінуў залу праз масіўныя акуляры.
— Задзірака!— прашаптаў Муха.— Зараз узбунтуе залу...
— Я сябрую з Васілевічам, з многімі іншымі, хто прызнае Савецкую ўладу ў Петраградзе, падзяляе тэзіс нашай аўтаноміі,— даволі ціха пачаў Лашковіч, блішчучы акулярамі.— Думку кожнай асобы, кожнай партыі трэба паважаць, не загадваць усім толькі сваю. Але па праве сяброўства дазволь, Сымоне,— азірнуўся, паглядзеў на таго,— запытаць: ці не звышсціплыя мы?
Зірнуў у залу, перапытаў ва ўсіх:
— Як, сябры? Не прыніжаем, не глумім самі сябе?
Яму запляскалі з правага боку партэра i балконаў, левая палова амаль не адклікалася на гэтае, свядома, з інтрыгай, пытанне.
— Асабіста я, дарагія землякі, не для таго быў у Сібіры дзесяць гадоў на катарзе, каб вось цяпер, у такі спрыяльны гістарычны час, не запатрабаваць свайго! Альбо каб паслухмяна саступіць тут уладу наезджай браціі! Не, сябры i апаненты! — павысіў голас, падняў руку i патрос кулаком у паветры.— Нашчадкі нам не даруюць, калі мы не падбаем пра ix. Адпаведна, мы павінны выканаць ускладзеную лёсам на нас місію — мы мусім дабівацца не маленькай палёгкі, а свайго законнага. Адпаведна, я далучаюся да тых, хто сцвярджае: Мінскі Савет, Аблвыкамзах i Саўнарком Заходняй вобласці — толькі часовая тут улада, мы павінны ўтварыць свой Савет, сабраць свой Устаноўчы сход i на ім рашыць свой лёс — дабівацца незалежнасці... Альтэрнатывы, думаю, няма!