— ...ад Алеся нашага, Яначак, даўнавата ўжо не маем весткі,— апавядала маці са свайго ложка, што стаяў упрытык да яго,— а яму ж, на добры толк, ужо праз месяцы два на волю выходзіць...
— Каб я не напісала, што Кацярына сышлася тут з афіцэрам, дык, можа, ахвотней пісаў бы...— уставіла сваё слова Кастуся. Яна ляжала побач з маці, галава ў галаву з Янкам.— Можа, i з-за яе маўчыць.
— От многа ты ведаеш! — незалюбіла маці.— Кацярына Кацярынаю! Жыў без яе i пражыве, а вот... Можа, вывезлі куды, на вайну паслалі...— Уздыхнула.— Цяжкую выбраў ён сабе дарогу. Дзе паліціка, там i згуба...
Бацька ляжаў побач з сонным унукам (яго не адпусцілі з Ядзяю, пакінулі пры сабе) амаль насупраць Янкі — на былым нявестчыным ложку, маўчаў, толькі час ад часу ўздыхаў. Відаць, ён думаў тое ж, што цяпер казала гаспадыня: недзе i днямi i начамі яны шмат пра ўсё гэта перагаварылі.
— I пра Гіполя, сынок, мы даўно ўжо нічога не ведаем,— расказвала маці.— Тэж не знаем: жывы ён ці не жывы ў той Амэрыцы. З год ужо ні слыху ні дыху. Калі будзе ўсё добра, дык увосень, на пакровы, павінен ужо вярнуцца.
— Як напісала я, што ад нас Ядзя сышла, дык ён i не абзываецца,— прызналася Кастуся.
— А чаго яна сышла? — запытаў Янка.— Пасварыліся?
— Мы табе, сынок, пра гэта не пісалі, не хацелі трывожыць,— пасля некаторага маўчання прамовіла маці.— Але ці маўчы, ці таіся — усё адно... Не мы самі скажам, дык нехта скажа... У вёсцы, як i сам бачыш, салдаты стаяць. У кожную хату далі па пяць-шэсць пастаяльцаў. Усякія людзі. Зблізку i здалёку, старыя i маладыя, добрыя i паганыя... Пазалетась стаялі ў нас казакі. Чорныя, як гракі, кучаравыя ды такія чэрці, што ўсё на ix аж гарыць. A такія бабадуры! Каторая дзяўчына ці кабета міргнуць не паспее, як ён яе ўжо абдурыць...
— Ды што тут многа гаварыць, некага вінаваціць?! — перапыніў жончыную асцярожную гамонку бацька.— Лярва ест лярва, хоць у рыззі яна ці ў барве!.. Хіхікала-хіхікала наша з адным маладым казаком ды знюхалася, як сучка з сабакам. Казак той скора выехаў, след яго выстыў, а яна прынесла ў прыполе. Пры жывым мужу будзе ўвесь век мець байструка...
«Папалася-такі!» — падумаў Янка, успамінаючы, як раней Ядзя спакушала i яго, швагра, лезла сляпіцаю. Але на братавую не зазлаваў, бо не адчуў крэўнай нянавісці. Маладая, здаровая, агняная кабета, a які ўжо год без мужа. Трапіўся ўрвіцель, не ўпусціў свайго. Яму ўцеха, вясёлы ўспамін цяпер, а ёй — бяда, гора на ўсё жыццё. Іншае — не бацькава ды матчына, а яго асабістае — паласнула па сэрцы: i ў Гарбацэвіча, пэўне ж, стаяць салдаты. Можа, i да Зосі падбіўся які смелы, пакінуў пра сябе памяць?..
— Не адна наша такая распусная,— яшчэ дадала яму трывогі маці.— I Марыся Драздовічава, i Галена, нявестка нашага Вінцэся, тэж чортаваю скураю падшытыя. Адна дачку ад чужога нарадзіла, другая не нарадзіла, але не надта чакае свайго Аляксандру з Амэрыкі... Дзяўчаты асцеражнейшыя, а каторыя кабеты як падурэлі. Як канец свету чуючы.
«А Зося? А Зося?» — ужо хацелася выкрыкнуць яму, але стрымліваўся звыш могі. Адчуў: бацькі пра Зосю нічога яму не скажуць. Hi добрага, ні кепскага. Каб не вярэдзіць яго старой раны. Скажа толькі Кастуся. Заўтра. Сам-насам.
— Як каторая пагляднейшая, дык сляпіцаю ліпнуць да яе i сама аж шалее,— асудзіла маці распусных кабет. Ix, канечне, у Янкавінах мала, але старыя людзі заўсёды папікаюць ix строга.
— Не ўсе паглядныя распусныя,— зноў перабіла матчыную гамонку Кастуся.— Наша ж суседка, Зося, самая файная ў вёсцы, але не гуляе з салдатамі.
Бацькі замаўчалі; у Янкі адразу ж палягчэла на душы. Калі Зося будзе мець дзіця ад Віці, гэта — адно, такая зрэшты яе жаночая доля, калі ж зацяжарала ад чужога чалавека, гэта —зусім іншае. Тады яна здрадзіла не толькі мужу, але i яму, Янку.
— Скора зноў народзіць,— сказала Кастуся.— Першаму ці не два гады ўжо,— прасунула руку праз лясткі, па-змоўніцку шкрэбнула яму па галаве, каб ён падсунуўся бліжэй ды навастрыў вуха, прашаптала: — Яе Антонік на цябе падобны. Як крошкі падабраў.
У яго зноў шалёна, як i некалі ў акопе, калі атрымаў з дому ліст з весткаю пра Зосіна дзіця, закалацілася сэрца: i ад адчування, што ён, мабыць, бацька ўжо, i ад няёмкасці. Як ні шаптала сястра ціха, але маці, канечне, калі не пачула, дык пра ўсё здагадалася. Ды маці зноў мудра не абзыўнулася.
— I Віця, i свякроў надта Зосю глядзяць,— парушыла напружаную цішыню Кастуся.— Нават за яе на гаспадара сыкаюць...
— Можа, не будзем тлуміць, дачка, хлопцу галаву, — прамовіла маці,— Апоім мы яго сваімі навінамі. Здарожыўся, дык няхай спіць. Заўтра ўжо пра ўсё раскажам.