Першы раман? Можа, я напішу яго ў пяцьдзесят, а можа, пазней, калі буду жывы; толькі дзеля гэтага мне і хочацца жыць, і толькі таму я зайздрошчу Гётэ, ягонай плённай старасці. У яго быў час акрэсліць усю лінію і замкнуць круг. Паэт можа памерці малады: у паэзіі няма ўзросту, яна ўваходзіць у нас, калі мы яшчэ падлеткі, можа, нават калі яшчэ зусім дзеці — ды што я кажу, яна звязаная з дзяцінствам таямніцаю... А раман — гэта цяжар, гэта сусвет, які могуць трымаць толькі моцныя плечы.
Вы хочаце, каб я вам расказаў, як я пішу раман? Вымушаны папярэдзіць, што гэта ні ў якім разе нельга ўспрымаць як рэцэпт, бо ў кожнага аўтара свой метад, які адпавядае ягонаму тэмпераменту ці, калі выкарыстоўваць слова, якое я не надта люблю, ягонаму натхненню. Скарыстаўшы выпадак, я хацеў бы абвергнуць адну легенду. У мяне часта высакамерна пытаюцца:
— Вы хутка пішаце?
— Вельмі.
— Здаецца, за месяц раман?
— Не, за адзінаццаць дзён*.
* Звычайны сіменонаўскі раман (накшталт «Порта ў тумане») — гэта найчасцей прыкладна 180 старонак такой кнігі, якую вы цяпер чытаеце. Такім чынам, пісьменнік у сталую сваю пару пісаў прыблізна 16 старонак у дзень. Калі ўлічыць ягоную фенаменальную працаздольнасць, багатыя фантазію і вопыт, характар і надзвычайную стылёвую простасць многіх раманаў, распрацаванасць абраных метадаў і выдатныя ўмовы жыцця, а таксама той факт, што з узростам Сіменон пісаў раманы ўсё радзей (да чатырох на год), то ў гэтай, няхай сабе і неверагоднай, выніковасці няма нічога фантастычнага. (Заўв. перакладніка.)
— Усё правільна! Усё правільна!
Мой суразмоўца трыумфуе. Ён мяне не чытаў. А цяпер ён атрымаў пацвярджэнне, што мяне і чытаць няварта, бо раман, напісаны за адзінаццаць дзён, можа належаць толькі да сама нізкасортнай прадукцыі.
Не думайце, што я перабольшваю. Многія крытыкі гэтак жа прадузята настроены супраць аўтараў, якія пішуць хутка, але гэта сведчыць, што яны блага знаёмыя з гісторыяй літаратуры. Не, яны, канечне, ведаюць, што вялікі Бальзак вельмі часта выдаваў за ноч па сорак старонак. Але яны могуць палічыць Бальзака нейкай пачвараю, а то і аўтарам народных раманаў.
Ну, а Стэндаль? Вось ужо хто з'яўляецца, і зусім справядліва, літаратарскім аўтарытэтам. Аднак Стэндаль напісаў «Пармскі манастыр», у якім амаль тысяча старонак, калі я не памыляюся, менш як за паўтара месяца*.
* «Пармскі манастыр» — раман памерам прыкладна 560 старонак такой кнігі, якую вы цяпер чытаеце. Калі Сіменон і праўда не памыляецца, то Стэндаль пісаў па 12—14 такіх старонак у дзень. (Заўв. перакладніка.)
Гюго закончыў «Марыён Дэлорм» за дзевяць дзён, іншыя п'есы забіралі ў яго таксама менш як месяц, і кожнае раніцы, перш чым заняцца штодзённымі справамі, ён пісаў па сотні радкоў вершаў.
Я выглядаю так, нібыта апраўдваюся. І тым не менш кажу з усёй шчырасцю: як на маю думку, дык хутка ты працуеш ці не, не мае аніякага значэння. У мяне ёсць сябры-мастакі, якія пішуць карціну за некалькі гадзін, а ёсць і такія, якія тыднямі працуюць над адным матывам, аднак і тыя і другія ў роўнай ступені адметныя жывапісцы.
У мяне часта пытаюцца:
— Як вы знаходзіце сюжэт?
А ніяк не знаходжу. Я яго не шукаю. Я мог бы сказаць, практычна зусім не перабольшваючы, што сюжэт мяне не цікавіць. Давайце паглядзім. Праз некалькі дзён я вярнуся ў свой канадскі дом і сяду за пісьмовы стол. У мяне проста рукі чэшуцца пісаць: ужо некалькі месяцаў я не пісаў, а мне гэта неабходна, як наркаману наркотык.
Калі я апынуся дома, мне будзе вельмі проста ўвайсці ў стан мілаты. Гэты выраз, які, несумненна, выкліча ў вас усмешку, — адзіны, які я змог знайсці, каб вызначыць стан, неабходны для творчае працы. Калі хочаце, гэта своеасаблівыя ўцёкі ад рэальнага жыцця. За дзень да таго, як трэба сядаць за раман, я зазвычай прагульваюся і не пазнаю знаёмага наваколля, ці, дакладней, яно страчвае для мяне сваю рэальнасць, шчыльнасць. Я сустракаю людзей, з якімі бачуся звычайна, і вітаю іх усё роўна як у сне, а то і зусім забудуся паздароўкацца.
Ці не ў трансе я? Гэта задужа гучнае слова, а я баюся і гучных слоў, і гучных ідэй. І тым не менш. Аднак прадоўжым...
Адвячорак... Гэта сама спрыяльны час... Мякчэюць абрысы, звычайны рог вуліцы, цёмны ўваход у дом, водбліск святла на вільготным бруку — усё раптам становіцца невытлумачальна таямнічым. Мне згадваюцца дзесяткі гарадкоў, дзе я вось гэтак жа бадзяўся; успаміны хлынулі патокам, яны захапляюць мяне. Маленькая кавярня ў Дзюнкерку, восеньскі вечар, падобныя да статуй рыбакі ў зюйдвестках, што блішчаць ад марской вады... Зямля пасыпана апілкамі, у нагах у людзей ляжаць рыбы, пакінутыя на вячэру... Згадваецца яшчэ адна дэталь: зязюлька з гадзінніка... Я тады ўздрыгнуў: яна пракукавала шэсць... Пах гарэлкі, якую там называюць «гарладзёркаю»... Здаецца, гэта была каманда маленькага судна «Мары Жанна»?..