Гаспадар замка Альбрэхт Гаштольд, змрочны, не вельмі прыемны барадаты тыпус, даволі мажны, з запалымі вачыма, і сівымі доўгімі валасамі, дзелавіта збівае кулакамі і нагамі просьбіта ў простым каптане. Выштурхоўвае яго за дзверы. У куце пакоя за экзекуцыяй назірае спадчыннік Альбрэхта, адзіны сын гаспадара Станіслаў Гаштольд, хлопчык з тонкімі рысамі твару і трохі сплоханы.
- Лярва! Пагражаць рокашам хлопаў! Падаткі ім вялікія! Брахун!
Твар Альбрэхта чырвоны ад злосці.
- Але, пан бацька, я сам бачыў, як нашы сяляне закідалі камянямі карэту... І яны былі страшныя... Худыя, счарнелыя...
Альбрэхт усаджваецца за стол, на якім ляжыць вялізарны стос спісаных папер.
- Запомні, сын, як толькі ты дабраахвотна ад чагосьці адмовішся - у цябе паступова адбяруць усё. Ніколі не адмаўляйся ад магчымасці штосьці дадаць да свайго багацця, славы і ўлады.
Станіслаў паныла глядзіць у падлогу.
- Нас паўсюль праклінаюць, пан бацька...
Старэйшы Гаштольд толькі ўсміхаецца:
- Няхай. Калі табе плююць у спіну, значыць, ты наперадзе.
Але сын яшчэ не выказаў усё, што набалела:
- Яны кажуць, Гаштольды не маюць літасці... Хцівыя і акрутныя... Нас не любяць...
Альбрэхт паблажліва глядзіць на яшчэ нявопытнага спадчынніка:
- Пачынаюць папракаць - цытуй Біблію. Скардзяцца на ўціск - спасылайся на волю Божую. Адшкадуй на кляштар - станеш святым. Думаеш, я дарэмна наняў гэтага доктара Францыска Скарыну з Полацку напісаць наш радавод? Ён ужо знайшоў нам продка - рымскага князя Палямона... Хто заплаціць пісцу - застанецца героем. Сёння мы, Гаштольды
- самыя багатыя ў гэтым краі. Мы запячатваем лісты чырвоным воскам, а не зялёным. Адны Радзівілы могуць з намі зраўняцца... Толькі таму, што іх шмат. Пакуль яшчэ шмат.
Падыходзіць да сына, кладзе рукі яму на плечы.
- Ты едзеш у Кракаў, да каралеўскага двара. Увойдзеш у світу каралевіча.
Станіслаў радасна ўскідваецца:
- Калі?
Альбрэхт задумваецца:
- Пошасць у Кракаве скончылася... Так што... трэцяга дня наступнага месяца. Пастарайся пасябраваць з Аўгустам. Адкрыю таямніцу... Да канца года каралевіч падзеліць з бацькам трон. А я стану ягоным намеснікам у Вялікім Княстве Літоўскім.
Станіслаў з асцярогай:
- А калі я каралевічу не спадабаюся?
Адказ бацькі гучыць жорстка:
- Пастарайся спадабацца. Галоўнае, каб клятыя радзівіляняты не сталі да яго бліжэй, чым ты. Не паўтарай маёй памылкі, сыне. Не пасябруй з радзівілаўскімі вырадкамі, як я ў свой час.
Станіслаў праз нейкі час наважваецца папытацца:
- А чаму ты іх так не любіш, пан бацька?
Альбрэхт глядзіць у вакно.
- Ёсць за што...
1506 г. Вільня. Каралеўскі суд.
Альбрэхта Гаштольда, нягледзячы на супраціў, выводзяць з залы каралеўскія жаўнеры. Гаштольд азіраецца, працягвае крычаць да кагосьці ў зале, дзе віруе зацятая сварка:
- Я не быў у змове з Глінскім! Гэта паклёп!
Услед за Гаштольдам выходзіць Мікалай Радзівіл.
- Проста маскоўскі цар яшчэ недастаткова прапанаваў, а ваша мосць хацеў абабраць абодвух гасудароў.
Гаштольд паглядае з нянавісцю:
- Ілжэц! Не дарую!
1519 г. Крэўскі замак.
Унізе, пад сценамі замка, ідзе бойка. Лятуць стрэлы. Страляюць гарматы. Альбрэхт Гаштольд, ухапіўшыся за мур змерзлымі пальцамі, напружана ўглядаецца ў далеч скрозь завіруху. Да яго падыходзіць ваяр з учарнелым ад стомы тварам.
- Ваша мосць, дапамога не прыйдзе. Выведнікі даклалі - віленскі ваявода не разаслаў каралеўскія лісты.
Гаштольд сціскае ў гневе кулакі:
- Кляты Радзівіл...
1520 г. Пад Полацкам ідзе бойка з войскамі Івана Грознага. Юры Радзівіл, увесь у гразі, стамлёна абапіраецца на меч, які ўторкнуты ў грудзі забітага ім жаўнера. Да Геркулеса падбягае ягоны ваяр:
- Ваша княская мосць, дапамогі няма! Войскі трокскага ваяводы ўсё яшчэ стаяць у засоцы!
Радзівіл сціскае сківіцы:
- Кляты Гаштольд...
Альбрэхт Гаштольд самазадаволена стукае рукой па стосе паперы на стале.
- Адзінае, за што я ўдзячны канцлеру Мікалаю Радзівілу - пакінуў мне ў спадчыну падрыхтаваны Статут... Закон нашай дзяржавы, сын!
Станіслаў недаверліва заўважае:
- Ты так доўга пішаш яго...
Альбрэхт здзекліва смяецца:
- Ну, можна сказаць, і пішу. Спасылкі на святое пісанне ніколі не лішнія. Па праўдзе, Мікалай усё завяршыў перад смерцю, сем год таму. Але раз я ўжо дамогся гэтай пачэснай працы... Нашто спяшацца? Кожны год кароль плоціць мне за гэта добрыя грошы. І ў гісторыю ўвойдзе, Стасю, што Статут Вялікага Княства Літоўскага склаў Гаштольд! Помні, Станіслаў: усё - на карысць роду! Мы пішам законы. Мы - самі закон.