І ўрэшце, адраджэньне наважытнае Беларусі. Ці пачалося б яно без захаваньня пачуцьця адрознасьці ў дачыненьнях з прышлым сюды расейцам? Рытарычнае пытаньне. Ёсьць арэалы аднае мовы, на якіх бачым па некалькі нацыяў ды дзяржаваў: Швэйцарыя, Нямеччына, Аўстрыя; Францыя й Бэльгія; Англія, Шатляндыя, Уэльс ды Ірляндыя, ня кажучы ўжо пра Злучаныя Штаты Амэрыкі, Канаду, Аўстралію і іншыя. Аб чым гэта сьведчыць? Нацыянальную сьвядомасьць будуе перш за ўсё ўласны гістарычны лёс, асобная мінуўшчына. Такою зьявілася, невідочная на першы погляд, прычына палянізацыі: прагрэс у працэсе жыцьцёвага яднаньня з палякамі. Але ж гэтая прычына прадвырашыла сфармаваньне беларусаў у народ. Наўрад, ці вырасьлі б мы ў поўны рост, падпаўшы пад кулак цароў і каратаючы свой быт у якасьці імпэрскай правінцыі... Як быццам экспэрымэнтальна пераканаліся ў гэтым зусім сьвежым часам. Што засталося б, менавіта, ад беларусаў, калі б савецкая імпэрскасьць пасядзела ў іх душах яшчэ адно-два пакаленьні?
Гісторыя, можа быць, як рэдка якому іншаму народу, дала нам усе магчымыя адказы на якія хочаш варыянты свайго лёсу. Маем цяпер усе шанцы не памыліцца ў асноўным для нас. І нельга дапусьціць таго, што мы іх не зразумеем. Хай ня маюць рацыі тыя, хто цьвердзіць, што мінулае ня вучыць.
Праблемы беларускага правапісу
У беларускай мове суіснуюць дзьве правапісныя нормы, якія ўмоўна называюцца: тарашкевіцай — ад прозьвішча аўтара першай Беларускай граматыкі для школ Браніслава Тарашкевіча, выдадзенай у 1918 годзе, і наркамаўкай — ад Савета Народных Камісараў БССР, які ў 1933 годзе прыняў пастанову Аб зьменах і спрашчэньні беларускага правапіса.
Пастанова Савета Народных Камісараў БССР датычыла напісаньня галосных і зычных гукаў, лексыкі іншамоўнага паходжаньня, уласных імёнаў, прозьвішчаў і геаграфічных назваў, а таксама ўстанаўлівала канчаткі ўскосных склонаў у розных часьцінах мовы.
Якія ж зьмены адбыліся ў параўнаньні з пастановамі Акадэмічнай Конфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі з 1926 году?
У правапісе галосных рэкамэндавалася, між іншым: абмежаваць яканьне толькі да першага пераднаціскнога складу ды не адлюстроўваць яго ў часьціцы не й прыназоўніку без, калі яны стаяць асобна.
У правапісе зычных найбольшую шкоду прынесла пастанова, згодна зь якою выкідваўся ь (мяккі знак) з напісаньня паміж мяккімі зычнымі, напрыклад: свет замест сьвет; ь захоўваўся толькі ў тых словах, у якіх ён пішацца й перад цьвёрдымі зычнымі, напрыклад: пісьмо — у пісьме; ь ліквідаваўся таксама паміж падоўжанымі зычнымі: насенне замест насеньне, галлё замест гальлё, і гэтак далей. Гэтая пастанова прычынілася да зьмены беларускага вымаўленьня, якое, згодна правілу „чытай як пішацца”, станавілася больш цьвёрдым, не беларускім.
Шмат зьменаў рэформа 1933 году ўвяла ў напісаньне лексыкі іншамоўнага паходжаньня. Прапанавалася, між іншым: іншамоўнае э пасьля зычных перадаваць празь е, за выключэньнем выпадкаў пасьля д і т, напрыклад: методыка замест мэтодыка, але дэлегат, тэатр. Была адменена перадача эўрапейскага л у іншамоўных словах выключна праз л мяккае, у выніку чаго зьнешняя форма цэлага шэрагу запазычаных словаў наблізілася да адпаведных словаў расейскае мовы: блок, дыпламат, клуб, замест блёк, дыплямат, клюб. Згодна з новым правапісам іншамоўных словаў толькі пасьля д, т і зацьвярдзелых зычных трэба пісаць ы, а пасьля ўсіх апошніх — і, значыць, уводзілася напісаньне тыпу: сістэма, фізіка, універсітэт замест сыстэма, фізыка, унівэрсытэт. Іншамоўнае т і грэцкае фіта пачало перадавацца праз ф, а не праз т, напрыклад: арыфметыка, міф, кафедра, але метад, тэзіс.
Рэформа 1933 году выкідвала зь беларускае мовы каля 30 тыпова беларускіх асаблівасьцяў і мэханічна замяняла іх асаблівасьцямі чыста расейскімі, раней невядомымі беларускай мове. Зьмененыя прынцыпы правапісу прычыняюцца да скажэньня беларускага вымаўленьня.
Таму аддаем у рукі Шаноўнага Чытача кнігу ў клясычным варыянце правапісу.