— Бенгт, — сказаў я, адпіхваючы зялёнага папугая, які наравіў сесці на суднавы журнал, — можаце вы растлумачыць мне, якога дябла мы тут апынуліся?
Томік Гётэ апусціўся пад залаціста-рыжую бараду.
— Якога д’ябла я апынуўся, вы ведаеце лепш за мяне. Гэта ўсё ваша праклятая ідэя, але я думаю, што гэта грандыёзная ідэя.
Ён задраў ногі яшчэ на тры перакладзіны вышэй і спакойна перагарнуў старонку. З таго боку каюты тры другія мае спадарожнікі нешта рабілі на бамбукавай палубе пад пякучымі праменнямі сонца. У адных трусах, карычневыя ад загару, аброслыя барадой, з палосамі солі на спіне, яны мелі такі выгляд, быццам усё жыццё займаліся тым, што плавалі на драўляных плытах па Ціхім акіяне на захад. Сагнуўшыся, у каюту ўвайшоў Эрык з секстантам і кучай паперак у руках:
— Восемдзесят дзевяць градусаў сорак шэсць мінут заходняй даўжыні, восем градусаў дзве мінуты паўднёвай шырыні — някепска прайшлі, хлопцы, за суткі!
Ён узяў у мяне аловак і зрабіў маленькі кружок на карце, што вісела на бамбукавай сцяне; маленькі кружок у канцы ланцужка з дзевятнаццаці кружкоў, якія звіваліся на карце, пачынаючы ад порта Кальяо ў Перу. Герман, Кнут і Тарстэйн таксама паспяшаліся праціснуцца ўсярэдзіну, каб зірнуць на новы маленькі кружок, які перанёс нас на добрыя 40 марскіх міль бліжэй да астравоў Паўднёвага мора[1].
— Бачыце, хлопцы? — горда прамовіў Герман. — Гэта значыць, што мы знаходзімся на адлегласці васьмісот пяцідзесяці міль ад берагоў Перу.
— А да бліжэйшых астравоў па курсу застаецца яшчэ тры тысячы пяцьсот, — прадбачліва дадаў Кнут.
— I, калі гаварыць зусім дакладна, — зазначыў Тарстэйн, — мы знаходзімся на пяць тысяч метраў вышэй дна акіяна і на некалькі там метраў ніжэй месяца.
Такім чынам, цяпер мы дакладна ведалі, дзе мы, і я мог вярнуцца да сваіх думак аб тым, чаму мы тут апынуліся. Папугая нічога не цікавіла; яму толькі хацелася ўскараскацца на суднавы журнал. А навакол распасціраўся ўсё той жа сіні акіян пад сінім купалам неба.
Магчыма, усё пачалося летась зімой у кабінеце аднаго з нью-йоркскіх музеяў. А можа, пачатак быў пакладзены ўжо дзесяць гадоў таму назад на маленькім востраве з групы Маркізскіх, сярод Ціхага акіяна. Можа, мы прычалім цяпер да гэтага ж вострава, калі толькі паўночна-ўсходні вецер не аднясе нас крыху на поўдзень, у бок Таіці і архіпелага Туамоту. Перад маімі вачыма выразна ўзнікаў у думках астравок з яго скалістымі гарамі ржава-чырвонага колеру, зялёнымі зараснікамі, што збягалі па схілах да мора, і стройнымі пальмамі, якія, нібы вітаючы мараплаўцаў, пагойдваліся на беразе. Астравок называўся Фату-Хіва; паміж ім і тым месцам, дзе мы зараз знаходзіліся, не было ніякага сухазем’я, нас падзялялі тысячы міль. Але я нібы бачыў вузкую даліну Оуіа якраз там, дзе яна спускалася да мора, і ўспамінаў, як мы сядзелі на пустэльным беразе і глядзелі кожны вечар на гэты ж бязмежны акіян. Тады са мной была жонка, а не барадатыя піраты, як цяпер. Мы збіралі разнастайных прадстаўнікоў жывёльнага свету, а таксама малюнкі, статуі і іншыя помнікі загінуўшай культуры. Я добра памятаю адзін вечар. Цывілізаваны свет здаваўся такім неўявіма далёкім і нерэальным. Мы жылі на востраве ўжо амаль год; апрача нас, тут не было белых; мы па сваёй волі адмовіліся ад ўсіх выгод цывілізацыі, як і ад яе нягод. Мы жылі ў хаціне, якую пабудавалі для сябе на пàлях, у засені пальмаў на беразе, і елі тое, чым маглі забяспечыць нас трапічныя лясы і Ціхі акіян.
Суровая, але карысная школа дала нам магчымасць пазнаёміцца з многімі загадкамі Ціхага акіяна. Я думаю, што і ў фізічнай працы і пры рашэнні задач разумовых нам часта даводзілася паўтараць практыку першабытных людзей, якія з’явіліся на гэтыя астравы з невядомай краіны і палінезійскія патомкі якіх непадзельна панавалі над астраўным царствам, пакуль не з’явіліся еўрапейцы з бібліяй у адной руцэ і з порахам і гарэлкай у другой.
У той вечар мы сядзелі, як гэта часта бывала і раней, на беразе пры святле месяца, і акіян распасцілаўся перад намі. Пры такіх абставінах, поўных рамантыкі, усе нашы пачуцці былі абвостраны. Мы ўбіралі ў сябе водар буйной расліннасці джунгляў і салёны пах акіяна, мы чулі шапаценне ветру сярод лісця ў верхавінах пальмаў. Праз роўныя прамежкі часу ўсе гукі заглушаліся шумам бурунаў, якія ўзнімаліся проста перад намі, падалі, пенячыся, на бераг і разбіваліся на ўспененыя кругі ва ўзбярэжнай гальцы. Нейкі час сярод незлічонага мноства зіхатлівых у праменнях месяца каменьчыкаў чулася выццё, грукат і скрогат; потым усё зноў сціхла, калі акіян адступаў, каб сабрацца з сіламі для новага націску на непераможны бераг.
1
Пераклад зроблены з выдання «Маладой гвардыі» 1957 года, якое ў сваю чаргу перакладалася з 21-га англійскага выдання 1954 года. Пасляслоўе аўтара ўзята з 10-га англійскага выдання 1951 года. Нарвежскія, іспанскія і англійскія імёны даюцца ў форме, найбольш блізкай да вымаўлення гэтых моваў; толькі ва ўласных імёнах у некалькіх выпадках пакінута транскрыпцыя, якая стала ў нас ужо традыцыйнай: так, пішацца Тор, Кнут і Герман — замест больш блізкіх да нарвежскага вымаўлення Тур, Кнют, Херман.
Геаграфічныя назвы дадзены ў транскрыпцыі Вялікага атласа свету, які быў выдадзены Галоўным кіраўніцтвам геадэзіі і картаграфіі ў 1954 годзе. З нязвыклых для нас геаграфічных назваў захоўваецца «Паўднёвае мора» — так на англійскай мове называюць паўднёвую частку Ціхага акіяна, — паколькі гэтую назву часта ўжывае аўтар.