Лятучыя рыбы, якія траплялі да нас на плыт, былі цяпер значна большымі па памерах і належалі да другога віду; я памятаў іх па рыбацкіх прагулках, якія рабіў з жыхарамі вострава ўздоўж берагоў Фату-Хівы.
На працягу трох сутак мы трымалі курс проста на Фату-Хіву, але потым падзьмуў моцны паўночна-ўсходні вецер і аднёс нас на поўдзень, у бок атолаў Туамоту, за межы самой экватарыяльнай плыні, і цяпер акіянскія плыні пачалі паводзіць сябе ненадзейна. Адзін дзень яны былі прыкметны, на другі дзень знікалі. Плынь іншы раз ішла, як нябачная рака, разгаліноўваючыся ва ўсе бакі. Калі яна была шпаркая, хвалі станавіліся большымі і тэмпература вады звычайна зніжалася на адзін градус. Напрамак і сілу плыні мы вызначалі кожны дзень па розніцы паміж вылічаным Эрыкам месцазна-ходжаннем плыта і вызначаным ім па сонцу[37].
На парозе Палінезіі вецер сказаў «пас» і перадаў нас ціхаму адгалінаванню плыні, якая, на вялікі наш жах, ішла ў напрамку Антарктыкі. Поўнага штылю не было — мы не зведалі яго ні разу за ўсё наша падарожжа, — і калі вецер быў вельмі слабы, мы падвешвалі да мачты ўсе нашы анучкі, каб выкарыстаць самы нязначны подых. Не было ніводнага дня, каб мы рухаліся назад, у бок Амерыкі; найменшая адлегласць, пройдзеная за суткі, складала 9 марскіх міль, між тым як сярэдняя хуткасць за ўвесь час нашага падарожжа раўнялася 421/2 мілям у суткі.
Усё-такі ў пасата не хапіла духу пакінуць нас ля самай мэты. Ён зноў пачаў выконваць свае абавязкі — штурхаць і гнаць дажываючае свой век судна, якое рыхтавалася ўвайсці ў новую незвычайную краіну.
З кожным днём чароды марскіх птушак рабіліся ўсё больш шматлікімі і бязмэтна кружылі над намі ва ўсіх напрамках. Аднойчы ўвечары, калі сонца заходзіла ў акіян, мы заўважылі, што птушкі нечым моцна ўсхваляваны. Яны ляцелі на захад, не звяртаючы ніякай увагі на нас і на лятучых рыб. З верхавіны мачты мы маглі бачыць, што, праляцеўшы над намі, яны ўсе рухаліся ў адным і тым жа напрамку. Магчыма, ім зверху было відаць тое, чаго не бачылі мы. А можа, імі кіраваў інстынкт. Ва ўсякім разе, яны ляцелі да пэўнай мэты, проста дадому, на бліжэйшы востраў, да сваіх гнёздаў.
Мы павярнулі рулявое вясло і накіравалі наш плыт дакладна ў той бок, дзе зніклі птушкі. Нават пасля таго, як сцямнела, мы чулі крыкі адсталых чарод, што праляталі над намі на фоне зорнага неба якраз у тым напрамку, якога мы цяпер трымаліся. Гэта была цудоўная ноч; месяц быў амаль у поўні — трэці раз за час плавання «Кон-Цікі».
Назаўтра над намі кружыла яшчэ больш птушак, але ўвечары ўжо не трэба было, каб яны паказвалі нам дарогу. К гэтаму часу мы заўважылі на небасхіле дзіўнае, нерухомае воблака. Іншыя воблакі здаваліся маленькімі, лёгкімі шматкамі воўны; яны з’яўляліся на поўдні і, падганяемыя пасатам, праплывалі па небе, а потым знікалі за небасхілам на захадзе. Такімі я калісьці бачыў гэтыя гнаныя пасатам воблакі на востраве Фату-Хіва, такімі мы іх бачылі над сабой уночы і ўдзень на борце «Кон-Цікі». Але адзінокае воблака на небасхіле на паўднёвым захадзе ад нас не рухалася, — яно проста вісела ў паветры, нібы нерухомы слуп дыму, між тым як астатнія воблакі праплывалі міма. Такія воблакі, як гэтае, палатыні называюцца Cumulonimbus. Палінезійцы не ведалі гэтага, але ім было вядома, што пад такімі воблакамі знаходзіцца зямля. Калі трапічнае сонца моцна награе пясок, утвараецца паток цёплага паветра, які ўзнімаецца ўгору, і ў больш халодных слаях атмасферы вадзяная пара ў ім згушчаецца.
Мы кіравалі на воблака, пакуль яно не знікала разам з захадам сонца. Вецер быў устойлівы, і з моцна прывязаным рулявым вяслом «Кон-Цікі» сам, без ніякага нашага ўдзелу, як гэта часта бывала ў добрае надвор’е ў акіяне, трымаўся свайго курсу. Работа таго, хто стаяў на вахце, заключалася цяпер у тым, каб залезці на верхавіну мачты і як мага даўжэй сядзець там на нацёртай за апошнія дні да бляску пляцоўцы, выглядаючы, ці не з’явяцца адзнакі таго, што блізка зямля.
Усю гэтую ноч над намі чуліся аглушальныя крыкі птушак. I свяціў амаль круглы месяц.
37
Вызначэнне месцазнаходжання карабля ў моры робіцца спачатку па «лічэнню» — для гэтага неабходна ведаць хуткасць ходу, якая бярэцца з паказанняў лага, і напрамак руху карабля, які вызначаецца компасам. На «Кон-Цікі» лага не было, і хуткасць ходу вызначалася па адставанню трэсак, як гэта апісана ў тэксце. Але і пры поўным уліку хуткасці і напрамку рэзультат атрымліваецца не зусім правільны, бо паказанні лага крыху недакладныя, і немагчыма таксама дакладна ўлічыць знос карабля ветрам і плынямі. Таму неабходна як мага часцей вызначаць месцазнаходжанне судна па сонцу або зорках пры дапамозе секстанта. Для гэтага трэба ведаць таксама вельмі дакладна і час, які цяпер правяраюць, прымаючы спецыяльныя сігналы часу вялікіх радыёстанцый; раней час вызначалі па дакладных гадзінніках — хранометрах.