— А колісь колькі рыбы було, няшчасце яго знае!
— Так, рыбы було свет [19] — падтакнуў Васенько-бондар.
— I ўсяго масушча [20] було!
— Так, було...
— А якія мой бацько чобаты шыў! Хоць на дзіфіляду ў іх ідзі, Васенько мой дарагі...
* * *
Злоўленае апавяданне.
I я вельмі рады, што яно засталося на маёй паперы.
Гэта пасля ўжо, калі вучыўся ў Літаратурным інстытуце, атрымаў прафесійную параду: запісваць трэба амаль усё.
А ў Давыд-Гарадку ніхто мне таго не раіў, неяк сам уцяміў: трэба заўсёды мець пры сабе аловак.
I вось, як нешта ўдала знойдзенае, шчасліва перачытваю: «А якія мой бацько чобаты шыў!» — і ўспамінаю, што мой дзед Мікалай таксама шыў чобаты і аднойчы паказаў мне адну са сваіх шавецкіх прылад:
— Запомні, Лёня, гэта фумель.
— Фумель! — здзівіўся я і на лемантары пад партрэтам Хрушчова (у памяці засталося, што якраз усё так і было) накрэсліў чырвонай малёўкай [21] гэтае загадкавае, а пасля дзедавай навукі — зразумелае слова.
Ад яго ж, дзеда Мікалая, прыйшла ў мае школьныя занатоўкі і такая хатняя мудрасць: шылам у хлеб на поруць!
А ходзячы ўслед за бабай Просяй, як цукерку ў залатой паперцы, падхапіў і не выпусціў:
— Як галава баліць, то й на белай падушцы баліць, а як не баліць, то й на голым услоне здаровая...
* * *
Баба Прося жыла на Альшанскім шляху, і вокны яе хаты якраз выходзілі на Савічыкаў магазін.
У Давыд-Гарадку кожны ведае гэту краму.
Аднойчы мяне паслалі туды па цукар, і ў доўгай «колейцы» [22] з вясёлых вуснаў нейкай гарадчанкі я імгненна запомніў такі вершык:
Усе ў «колейцы» смяяліся, прасілі цётку чытаць яшчэ.
Не смяяўся адзін я. Я зайздросціў.
О, як мне тады захацелася, трымаючы торбу на цукар, самому скласці нешта падобнае, каб таксама ўсім спадабалася, каб таксама ўсе смяяліся і каб таксама ж усе прасілі мяне чытаць і чытаць яшчэ...
У той жа дзень я засеў за вершы.
Дома так і абвясціў:
— Складаю вершы!
Я сядзеў за сталом, хадзіў вакол стала і зноў сядзеў.
I так амаль да самага змяркання. Ажно бацька не вытрымаў:
— Ну, шчо?!
— Нічого! — шчыра прызнаўся я.
— Пішы, пішы... Таўкач муку пакажа...
Бацька мой, завадовы цясляр і завадовы ж васнянік,— чалавек багаты на цярплівасць і розум.
I, мусіць жа, ягоная навука пра таўкача і муку, навука пахвалы ўсё той жа бясконцай беларускай цярплівасці, мне й дапамагла.
Да ночы, як спаць класціся, я такі агораў радкоў з дваццаць у рыфму.
А назаўтра — яшчэ дваццаць, а паслязаўтра — дык зусім распісаўся.
Недзе праз месяц у школе мяне ўжо клікалі паэтам.
Як тая вясёлая цётка ля Савічыкавай крамы, я ўсё ж дамогся свайго — мае вершы падабаліся, і мяне прасілі іх чытаць і чытаць...
* * *
І чым больш я спісваў вершаванымі радкамі сшыткі, і чым больш слухаў людзей, і чым больш браў на заметку пачутае, і чым больш цешыўся з назваў рэк, азёраў, вуліц, кветак, як і з хараства цікетак і святочнага свавольства Конікаў,— тым мацней мною авалодвала жаданне пакінуць Гарынь, паехаць з Давыд-Гарадка, каб ужо ў чужым свеце вучыцца мастацкаму пісьму.
* * *
Мне пашанцавала.
Майму неадольнаму жаданню паспрыялі настаўнікі Надзея Дзмітрыеўна Васільева, Вера Пятроўна Кузьміч і Міхал Уладзіміравіч Шэлехаў.
Надзея Дзмітрыеўна навучыла мяне літаратурнай беларускай мове, а Вера Пятроўна і Міхал Уладзіміравіч у лютым 1974 года пазнаёмілі з маскоўскай пісьменніцай Лідзіяй Абухавай...
Роднае пераходзіла ў чужое, — мне адкрылася дарога ў Літаратурны інстытут.
I на гэтым скончылася мая біяграфія, — пачалася і па сённяшні дзень доўжыцца паэтаграфія.
Біяграфія заўсёды завяршаецца тады, калі роднае пераходзіць у чужое.
14 студзеня 2000
(«Крыніца», 58, 1-2000)
23
Мне гэтак і запомнілася: «Сядзіць Пэўко на паліцы», хоць па сэнсу трэба, вядома ж,— «ля паліцы» ці «пад паліцай».