Анатоль БРЫТУН
ПАХ МУСКУСУ
РАМАН
1. Белы сабака
Задраўшы галаву, стражнік з захапленнем разглядаў вершаліну камлюкаватага дуба. Яго таўшчэзныя галіны нібы расхіналі лясны гушчар уверсе. Здавалася, быццам імі ён падтрымлівае неба. Вакол дуба сцяной стаяў цёмны лес. Павольна абышоў ляснога волата, прысеў і асцярожна адгарнуў снег, затым мох і апалую лістоту. Пад мохам ляжаў урослы ў зямлю камень. На ім быў выразна бачны запоўнены вадой адбітак жаночай ступні. Укленчыўшы, стражнік перахрысціўся, прагна ўдыхнуў паветра і зрабіў глыток. Потым прыклаў мох на месца, узняўся на ногі і зноў перахрысціўся.
Стомленасць адступіла — зрабілася лёгка. Дзіўна гэта: мароз, а вада не ператвараецца ў лёд. Апошні раз прыходзіў сюды ўлетку, спёка высушыла ўсё навокал, а адбітак жаночай ступні быў з чыстай як сляза вадой. Невытлумачальная таямніца прыроды.
Думкі стражніка перапыніў крык крумкача. Рэдка ў лесе можна чуць гэтую птушку. Не любіць яна нетры.
Ціха і ўрачыста драмалі ў нерухомай велічы векавыя дрэвы. Часам з верхняй галіны зрываўся снежны камяк, і чуваць было, як ён шамацеў, падаючы і чапляючыся за галіны.
Трэба ісці. Стражнік яшчэ раз зірнуў угору. Пакланіўся векавому гіганту і прыклаў абедзве рукі да кары дуба:
— Да наступнай сустрэчы, волат!
Прысеў і амаль паўзком пачаў прабірацца пад густымі перапляценнямі дрэў.
Гэта была сапраўдная неруш. Вакол так змрочна, нібы стаіць ноч. Так давялося прабірацца даволі доўга, пакуль змог распрастацца і ісці ў поўны рост, толькі зрэдку нахіляючыся. Цемра адыходзіла, і лес паступова святлеў.
Пра камень з адбіткам ведалі тры чалавекі: ён сам, ягоны брат Ціхан і іх бацька Ян. Бацьку Яна да дуба прывёў яго бацька, а бацьку — паказаў ягоны бацька. Цікава, колькі стагоддзяў таму дубу? Можа, нават тысяча гадоў, а то і болей — хто яго ведае?
Дарма сёння хадзіў да дуба і каменя, на снезе засталіся сляды. Так рабіць нельга, хтосьці чужы можа прасачыць і выкрыць таямніцу. Але ўжо вельмі карцела ўпэўніцца, ці замерзла на марозе ў жаночай ступні вада. Больш такога промаху не зраблю, разважаў стражнік.
Трэба ісці дахаты. Натупаўся за дзень, але так і не ўбачыў на сваім абходзе зубрыных слядоў. Ужо тыдзень дзесьці гуляюць. Даўно брата не бачыў. Заўтра з’езджу да Ціхана, можа, ён ведае, куды сышлі зубры.
Паправіў рэмень стрэльбы і пайшоў далей па ледзь прыкметнай сцяжынцы.
За сённяшні абход зацікавілі іншыя сляды, напатканыя непадалёку гасцінца да Гайнуўкі.
Чые яны? Ваўка? Не, ваўчыныя сляды ён добра ведае. Сабакі? Але такіх сабак у акрузе няма. Можа, хто з важных людзей прыязджаў да обер-фарстмайстра на паляванне? Але тады старшы стражнік паведамляе пра гэта. Без спецыяльнага загаду ніхто не мае права паляваць у пушчы. Здараецца, прыязджаюць людзі з дазволам на паляванне і губляюць сабак. А ў пушчы сабака доўга не жыве, яго хутка знаходзяць ваўкі. Для шэрых драпежнікаў сабака — далікатэс. А калі гэта сляды сабакі, то нейкай невядомай пароды. Моцны, дужы сабака.
Няўжо палявалі на зуброў, а ён не ведаў, правароніў? Тады можа страціць працу. Ад гэтай раптоўнай думкі стражніку стала горача, ён спыніўся і зняў шапку.
Не, не можа такога быць. За зубра або штраф у дзве тысячы рублёў, або Сібір. Дзве тысячы рублёў — вялікія грошы. Гэта трэба працаваць дваццаць гадоў. Стражнік нават уявіць не мог такія грошы. Трохі супакоіўшыся, паглядзеў на кукарду, на двухгаловага арла і надзеў шапку — не хапала яшчэ застудзіцца перад Калядамі.
Раптоўна нешта цяжкае абрынулася на яго. Ад нечаканасці стражнік страціў раўнавагу і ўпаў тварам у снег. Зверху чулася сапенне і трэск кажуха. Рысь! З вялікім высілкам правай рукой ліхаманкава адшукаў нож на папрузе. Намацаў дзяржальна, але выцягнуць нож перашкаджаў рэмень стрэльбы. Скінуў рэмень з пляча, выхапіў нож і рыўком павярнуўся на левы бок. У гэты момант пачулася гырчэнне і брэх адначасова. Звер кінуў яго. Стражнік ускочыў на ногі. Рысь у два скокі апынулася на дрэве і бясшумна знікла сярод густых галін. Па шыі цякла кроў. Сунуў руку за каўнер — уся далонь была ў крыві.
— Ат, чарцюга лазаты, усё-ткі цапнуў...
Павярнуў галаву і ад нечаканасці здрыгануўся — побач стаяў вялікі, з шырокімі грудзьмі, на высокіх лапах, сабака. Раскосыя, размашыста пасаджаныя вочы з асцярогай глядзелі на яго.
Стражнік усміхнуўся свайму выратавальніку.
— А-а, гэта ты напалохаў рысь?
Абмацаў свае галаву і шыю. Асцярожна, каб не напалохаць сабаку, нахіліўся, узяў жменю снегу і прыклаў да раны. Сабака ў гэты момант напружыўся.