Хапелася б, вельмі хацелася б, каб жылі Кулагі і Лосеўкі, але ж на свае вочы бачыш: паміраюць яны, маленькія вёсачкі, адыходзяць. Ты ж помніш Боркі, Рабандзюгу, Плоскае? На месцы іх поле. Жыта расце, бульба, буракі — па кулаку, а то і па два, гэта гледзячы які ў каго кулак. А мо і добра, Міхась, што расце жыта? Хаткі стаялі амаль усе з забітымі крыж-накрыж вокнамі, адно што займалі месца. Можа, і няхай расце колас... I людзі задаволены: не наводшыбе, а ў добраўпарадкаваных вёсках, не трэба ўзімку снег мясіць, каб з магазіна прынесці хлеба.
Няпроста развітвацца з маленькімі вёскамі — як і з усім, што прырасло да чалавека моцна, на доўгія гады. Няпроста. Разумею. I жылі б яны, каб тыя хаткі аднолькава моцна прырасталі да кожнага, а не да абраных лёсам. Ім адным не ўтрымаць лейцы...
Не бяруся заглядваць у заўтрашні дзень, хоць таксама аптыміст, але вось што ўспомнілася. Гадоў пятнаццаць назад я быў сведкам, як пераязджаў з Кулагі Мікалай Трафімавіч Семчанка, па-вясковаму — каравашнік. 3 Кулагі! На той час, калі яшчэ так не пачалася міграцыя людзей, было дзіўна. Дзе, здавалася, лепшае месца для жыцця, чым у Кулазе? 3 усіх бакоў лясы: і бярозавы гай, і Зімніцкі змешаны, і Па- лянінавіцкі. Вятроў не ведалі людзі, жылі як у бога за пазухай. А побач балотца, маленькае, але сваё. Маліна, дурніцы, чарніцы. А торфу колькі... I для скаціны раздолле. А сады? А пчолы? Толькі вось нешта карэнны жыхар Кулагі сабраў пажыткі на машьгау, памахаў рукой землякам і паехаў не куды-небудзь, а ў Абідавічы, абмінуўшы нават сваю цэнтральную сядзібу — Іскань.
Людзі, помню, падыходзілі тады да Семчанкі, каля калодзежа машына спынілася, шафёр булькаў у радыятар ваду, пыталі:
— I чаму ж ты, Мікола, так далёка?
— Хоць бы ў нас тут атабарваўся, калі далёка табе ў краму хадзіць.
А ён словам, бы рукой — наводмаш:
— Ехаць — дык зразу, каб дзесяць разоў не грузіцца!
Вось так. Ён не дэзерцір, не. Ён бачыў, можа, далей, як ніхто іншы, ды і чуткам верыў, а яны ўжо пачыналі тады гуляць. «Кажуць, нас будуць да абідаўцаў далучаць. Бытта Плотнікаў забірае». Плотнікаў — старшыня суседняга калгаса. Гаспадар быў, але трагічна абарвалася яго жыццё: аўтамабільная аварыя. I пайшлі мяняцца ў Абідавічах старшыні! Не да Іскані было, тут хоць бы самім разабрацца, што да чаго.
Мне ж хочацца паразважаць пра дзядзьку Міколу. Чаму ён з курортнага мястэчка пераехаў у гаманлівую, вялікую вёску? Пакрыўдзіў- ся на каго? 3 суседзямі пасварыўся? Не тое, думаецца, і не другое. Чалавека пацягнула да магазіна, да клуба, да школы (на той час у яго вучыліся ўнукі), да шашы. Так-так, і да шашы! Бо яму да яе восем кіламетраў было, зімой не кожны адважыцца штурмаваць сумёты, а трэба з'ездзіць, бывае, і ўрайцэнтр, у Быхаў, па самых розных справах. На аўтобус зімой, увесну і позняй восенню, калі замецена і гразна, надзеі ма- ла: забіта дарога, нават калі і трактар пачысціць, аўтобуснікі сваё гнуць: «Не паедзем у Іскань, ведаем, як туды ехаць!» Хоць ты яго іншы раз за руку цягні, паказвай, што можна і праехаць. Не знойдзеш управы.
Зразумееш дзядзьку Міколу. Я часта яго бачу, калі дабіраюся з шашы. Пастарэў, сядзіць на лаўцы перад хатай, ківае сваім землякам і думае, відаць, праводзячы іх позіркамі: «Вам яшчэ ісці трэба, а я — дома! I ўнукі ў школу не ходзяць у белы свет, яна побач. I сельскі Савет тут во...»
3 маленькіх вёсак пераязджаюць і сёння людзі. Сем'ямі. У Быхаў, Доўск.. Але больш — у Іскань. Паміраюць старыя, хаты застаюцца — выбірай любую, жыві. Ніхто, праўда, не выбірае, не жыве...
Калі нашы бацькі пераехалі настаўнічаць у Іскань, гэта было на пачатку пяцідзесятых, то намыкаліся па кватэрах. У Іскані было цесна. Хапіла з тым кватараваннем. I мы добрай купкай, і гаспадары пад адным дахам — не павярнуцца. Ты ж помніш, як цудам жыць застаўся, калі абварыўся кіпенем, у чыгун з гарачай вадой плюхнуўся. Нагі не было дзе паставіць. А помніш, як будаваліся? Каб дах над галавой займець, дзед Якаў прадаў апошняга парсюка, а маці з бацькам ашчаджалі ва ўсім — толькі б хата свая. А сёння — займай, жыві. Вунь іх колькі! У цэнтры Іскані нават цэлая вуліца з цагляных дамоў, але ўсе пустуюць. Няма каму саграваць іх цяплом. Разлічвалі, што моладзь кінецца ў катэджы, а моладзь, як і раней, кінулася ў горад. Жытлом адным не прывабіш. Ім, бач ты, патрэбна нешта больш значнае.. А што? Неонавыя агеньчыкі рэклам на кінатэатрах і магазінах? Лаўка ў скверы і будка з марожа- ным? Паспрабуй загляні ў душу хлопцам і дзяўчатам, падбяры ключ. А калі ўжо на тое пайшло, то хто іх упрошваў застацца? Едуць — няхай сабе едуць. А можна ж было сказаць: «Заставайцеся, родныя, у вёсцы. Залатыя горы не абяцаем ні сёння, ні заўтра, а магчымасць такую даём — зрабіце самі горы гэтыя! Вось вам поле, вось вам фермы, вось вам наш БАМ!»