— Хто такі? — пытаю.
— Старшыня калгаса «Кастрычнік» Сталяроў Іван Пятровіч,— прадставіўся.
— А я — Вулляна Сцяпанаўна, пенсіянерка. Вы не глядзіце, што маладая, у пяцьдзесят пайшла — дзяцей не ленавалася нараджаць. Чым парадуеце?
Ён апісаў усё як ёсць. I што месцы, ага, добрыя, горад побач, а недалёка ад вёскі, куды сватаў, дзве рэчкі — і Дняпро, і Друць, у якой пажадаеш, у той і лаві рыбу. Луг. Лес таксама ёсць. Грыбы. I так далей. Хораша салавей спявае, думаю, але самім удаставерыцца трэба, каб потым не шкадаваць. Мужыкоў адпраўляем у разведку. А з іх такія разведчыкі атрымаліся — як з мякіша куля. Праехалі, цюцькі, напіліся тамака, залілі вочы, а вярнуліся — і сказаць нічога не могуць. Разведчыкі, маць вашу!.. I як жа яны маглі што ўбачыць, калі аб магазін спатыкнуліся? Сама еду. Бяру білет і еду. Не пашкадавала грошай, край няблізкі, але пакуль на свае вочы не ўдаставеруся, што за лусту хлеба падсоўвае нам Сталяроў, хвамілія гэтая лёгка ў галаве асела, ні кроку з Стралічава. Адсюль хоць хата бліжэй. Ды і раён свой. Прыязджаю. Іван Пятровіч даланю дае: рады, рады, кажа, бачыць... Ну, аглядайцеся. А я пакуль да канторы прыбілася, то ўжо ўсё паспела распытаць у людзей, усё ўбачыць, а да яго толькі зайшла адзначыцца. Згодны, гавару! Бярыце. Толькі ж дзе жыць будзем? Дамы калі тыя яшчэ пабудуюць? А ў мяне ж сям'я. «Знойдзем месца і для сямі тваіх чалавек, цётка!» — суцешыў Сталяроў. Вось гэта іншая, сама сабе гавару, размова. Далі нам спярша падлатаную хатку, жылі спярша ў ёй. А цяпер — і зусім жывём! Чатыры пакоі. Кухня. Вугельчык прывезлі, а мы ж ім ніколечкі не тапіліся. Мучаемся. На яго дажджом лінула, ён раскіс — пясок чорны. У нас жа дровы на паліва ішлі. Лес нобач. Ламачча там хапае! Бразгацяць ажно дровы, як арэх... Во, і вугаль разгарэўся... Гарыць, ірад. Нічога, прывыкнем. Не такое сцяр- нелі, горш ужо не будзе... Трэба гатаваць нешта, мужыкі мае скора вернуцца. Карміць трэба. Вымерхаліся, відаць. У Чамкоў наш з'ездзіць бы. Не чулі, калі ўжо нас пускаць будуць? Пасвідацца. На хату глянуць... На гародчык... Вокны, відаць, такія ўжо гразныя там — не дай гасподзь!..
7
Загортваю блакнот Чарнобыльскай бяды. Ці вярнуся калі-небудзь да яго зноў? Не ведаю, толькі ж вельмі хочацца, каб у ім былі светлыя, сонечныя радкі. А што ж тычыць гэтых нататак, то, на маю думку, з іх яскрава відаць, што людзі з цяжкай жыццёвай сітуацыі выйшлі, высока трымаючы галаву, на поўны рост. Бяда згуртавала. Бяда і ўрок прыпаднесла, як трэба жыць заўтра. Многім так, як і жылі дагэтуль, іншым — не, трэба агледзецца вакол сябе, узяць верны арыенцір і не збочваць, хоць і цяжка будзе. Не збочваць. Не хавацца за спіну іншых, а старацца наперадзе быць. Інакш адстанеш і сам, і спадарожнік выдыхнецца, бо не будзе па кім раўняць яму свой крок.
А перад вачыма стаяць твары навасельцаў, і гучаць радасныя, усхваляваныя галасы:
— Хлеб-соль вам, людзі!
I калі запаліліся святлом тысячы новых вокнаў, то не будзем забываць, што столькі ж недзе і патухла... Сагравае сэрца адно: у новых вокнах — святло больш яркае.
Няхай яно ніколі не патухне.
Шчасця табе, дом!
ПАЗІЦЫЯ
Сакратар па ідэалогіі аднаго з райкомаў партыі паскардзілася: “Патрабуюць, патрабуюць... Што можа быць лягчэй, як патрабаваць? Я пра вяселлі, пра цвярозыя. Колькі правялі, колькі правядзём у бліжэйшы час. «Дакладвайце!» Ну і дакладваем... Атрымліваем, вядома, спагнанні, бо хваліць няма за што. А вось той, хто спускае гэтыя паперкі, сам бы пайшоў да людзей, сказаў: «Э-э-э, што вы робіце? Убраць, убраць са стала бутэлькі! Я загадваю! Праводзьце цвярозае вяселле!» Ідзём, ідзём і мы да людзей. Рэдка, вельмі рэдка хто пагаджаецца, большасць — супраць, і катэгарычна: «Наша вяселле — і не ўказвайце!» Людзі ж яны розныя... Што ім да нашых паперак? Ды і ці трэба вось так давіць, вобразна кажучы? У нас, на жаль, яшчэ бывае так: што вякамі ўкаранялася, вы- травіць хочам адразу, вокамгненна. Не, патрэбен час. I я веру, што ўсё стане на месца. Але не сёння. I нам, партыйным работнікам, трэба таксама мець цярпенне, цвярозы падыход да кожнай справы”.
А мне ўспомнілася адно вяселле. Таксама... цвярозае. Прыехалі на яго з тэлебачання — рашылі паказаць людзям, як трэба... У адной хаце накрыты сталы, дзе замест бутэлек з гарэлкай і віном стаяць напіткі, сокі, а ў другой, праз дарогу,— усё наадварот. Мужыкі вып'юць па чарцы, похапкам закусяць і паспяшаюць адзін аднаго:
— Пабеглі, Пятро, у цэлявізар паказвацца...
Ведаеце, як трэба рваць пустазелле? Калі спяшаешся, то карэньчыкі абавязкова застаюцца ў зямлі... I адразу ж на тым месцы вырастае яно зноў. Як і не знішчалі яго.
* * *
Наша бяда — прыпіскі.
Учора каля кіёска «Спрынтлато» адзін небарака «прыпісаў» сабе аўтамашыну «Волга». Знайшліся людзі, якія строга пакаралі хвалько — падсцераглі за вуглом, забралі «спрынт», дзе ўсяго і было адціснута літарамі «без выйгрышу», але ж надавалі кухталёў, прытым два разы. Першы — каб не крычаў, калі на яго напалі знянацку, другі, калі даведаліся, што схлусіў.
Ведаю жанчыну, якая хваліцца сяброўкам, што яе муж і суп гатуе, і бялізну мые-прасуе, і боцікі быццам бы знімае з яе ног. Анёл! Ведаю і мужа. Канапа, газета, тэлевізар і строга-патрабавальнае: «Суп гатовы?! Калі яшчэ зварыш, як учора,— на галаву вылью!» Прыпісваючы мужу такія якасці, жанчына недзе радуецца: «Яны сваім мужам, мяне паслухаўшы, сніны паперагрызаюць». Радуецца, бо так яно і будзе.
Хваляцца адны, што ў іх тое і сёе, нават птушынае малако ёсць, хваляцца другія, трэція... А прасцей сказаць — прыпісваюць сабе тое, чаго няма. Так і на рабоце. Дэталі, вузлы, машыны.
Разбіралі на сходзе майстра ўчастка. За прыпіскі. А ён з бойкага дзесятка быў, да стала падыходзіць і заяўляе: «Паважаны Аляк- сандр Міхайлавіч, ды кіньце вы пра прыпіскі! Кіньце! Вы ж мне характарыстыку далі, калі ў падарожжа за мяжу збіраўся, што я сам сябе не пазнаў. Што не п'ю, не куру, што прыкладны сем'янін. Я, дарэчы, адзін жыву — два гады назад развёўся...»
Прыпісваем і матэрыяльныя каштоўнасці, і духоўныя, і маральныя. Ці будзе калі ўсяму гэтаму канец?
* * *
Калектыў завода зборнага жалезабетону аб'яднання «Гомельпрамбуд» выбіраў галоўнага інжынера. Людзям было прапанавана тры кандыдатуры. Выказваліся, вядома, пра кожнага. Гаварылі востра, горача. Зразумець можна заводчыкаў — упершыню ім прадставілася маг- чымасць самім выбраць аднаго з кіраўнікоў, і яны рашылі скарыстаць гэты шанц. Кандыдаты хваляваліся, адказвалі на пытанні, выкладвалі свае меркаванні наконт заўтрашняга дня прадпрыемства.
Першы кандыдат сказаў:
— Не спраўлюся, мусіць...
Другі кандыдат сказаў:
— Сваю кандыдатуру адхіляю...
Застаўся адзін — начальнік вытворча-тэхнічнага аддзела завода Валерый Якаўлевіч Чарняк. Падсыпалі і яму кучу пытанняў. Не выкручваўся Чарняк, не, а гаварыў пра тое, што хвалявала людзей, пра тыя недахопы, якія і людзям вочы мулілі.
I трэці кандыдат сказаў:
— Калі згодны ісці за мной — аказвайце давер'е. Не згодны — трэба, значыць, перанесці сход, падабраць іншую кандыдатуру. А свае патрабаванні я выклаў. Прымаеце?
— Я супраць! — устаў інжынер Котчанка.
— У вас што-небудзь сур'ёзнае, таварыш Котчанка? — пацікавіўся старшынствуючы на сходзе.
— Вельмі. Вельмі. Не хачу, каб пайшоў з нашага аддзела Валерый Якаўлевіч. 3 кім жа застанёмся. Я... я сур'ёзна!
У зале раздаліся воплескі. Не Котчанку — Чарняку, новаму галоўнаму інжынеру завода.
* * *
Зацікавіла перапіска ў шматтыражцы «Сельмашавец». Пачалася яна з пісьма Э. Цішуціна, ветэрана працы. Я добра ведаў яго, калі яшчэ працаваў у гэтай газеце, ён даволі часта прыносіў допісы, прытым пісаў добра, не цураўся праблем, смела мог зачапіць кіраўніка, ташарыша, калі тыя, вядома, заслугоўвалі крытыкі. Не ў брыво, а ў вока, як гавораць, рэзаў. Эдуард Емяльянавіч паскардзіўся, што яму да сёппяшняга дня не выдалі медаль «Ветэран працы». Праз некалькі нумароў з'явіўся адказ за подпісам сакратара партыйнай арганізацыі цэха і з кароткім каментарыем рэдакцыі. 3 усяго гэтага бачна — не заслужыў медаль Эдуард Емяльянавіч. А мо помсцяць ветэрану за крытыку? Не. Рэдакцыя разабралася: вінаваты сам, у апошні час парушаў дысцыпліну...