Ці заняла б рэдакцыя такую пазіцыю раней? Не ведаю, цяжка сказаць. Усё ж — былы актыўны рабкор. Таму парадаваўся за сваіх калег, за нязменнага рэдактара газеты — Мікалая Юр'евіча Гулевіча. Вельмі правільная назіцыя: кім бы ты ні быў, якую б пасаду ні займаў, у якой бы дружбе з табой ні была рэдакцыя, у першую чаргу павінен быць сам чала- векам. Дома. На заводзе.
* * *
У тых, хто любіць лазню,— свята: на вуліцы Яфрэмава пачаў працаваць лазнева-аздараўленчы комплекс. Сем люксаў, кожны разлічаны на тры чалавекі. Міні-басейн, душ, парылка, аўтамат для сушкі валасоў, столікі, лаўкі. Тут жа прасторны буфет, дзе сокі і напіткі, цукеркі, пірожныя.
Радуюцца гамяльчане: не лазня, а мара! Ды не ўсе. Старыя, чуў, пабедавалі:
– Нам бы тую, старэнькую, пакінулі. Хай бы працавала. У новую часта не находзіш... А для нашага чалавека лазня — свята.
I там свята, і тут свята... А справа ў тым, што білет у лазню каштуе цяпер сама мала 1 рубель 10 капеек. Раней жа — усяго 18 капеек. Таму ім, старым людзям, якія жывуць з пенсіі, больш шчодрай была тая лазня, непрывабная з выгляду, але — свая.
* * *
У Жлобіне пабудавалі Беларускі металургічны завод, сыравінай для якога павінен служыць металалом. Ну, цяпер, думаў, не знойдзеш у нас пакурожаных кабінак грузавікоў і трактараў, рам, колаў, а то, куды ні прыедзь, усюды гэты металічны друз псуе выгляд машынна-трактарнага двара, вёскі ды і напамінае, якія там жывуць гаспадары.
Завод працуе. Чатыры гады, здаецца. А ў многіх гаспадарках вобласці як ляжаў металалом пяць, дзесяць гадоў назад, так і ляжыць.
Не ў заводзе, аказваецца, справа,— у людзях.
* * *
Малочна-таварная ферма. У мяне тут літаратурнае выступленне. Чакаем у цесным пакойчыку адпачынку, калі збяруцца жанчыны. Прыходзяць, садзяцца. Старшыня калгаса дастаў з кішэні невялічкі карабок, паклаў на стол, сабраўся, як мне падалося, з думкамі, крэкнуў, пастараўся ўсміхнуцца, ціха сказаў:
— Жанчыны, сёння ў нас імянінніца. Хто бы вы думалі? Не здагадваецеся?
Па тварах жанчын прабегла ажыўленне, яны пераглянуліся, паціснулі плячыма.
— Вера Сяргееўна...
Усе глядзелі на бабульку, хударлявую, маленькага расточку, з густымі маршчынкамі на твары: яна забілася ў куток, здзіўлена паглядала то на старшыню, то на сябровак — таксама, відаць, не разумела, якая яна імянінніца. Толькі ж вунь, праўда, карабок на стале... Медаль хіба старшыня прывёз? Хадзілі чуткі. Ён, значыць...
Пад воплескі старшыня прышпіліў Веры Сяргееўне медаль да жакеціка, паціснуў руку.
— Малайчына ты, Вера Сяргееўна,— сказаў старшыня.— Малайчына. 3 вайны, як і помню, працуеш на ферме. Тваім рукам, дарагая наша, цаны няма. Маладзейшыя не помняць, як працавалася тады на ферме. Цяпер што — апарат падключыў... Ведаеце самі, як цяпер... Ну што ж, дазволь цябе яшчэ раз павіншаваць з медалём «Ветэран працы», Вера Сяргееўна...
Бабулька ж, на маё здзіўленпе, захлімкала, сарамліва выціраючы даланёю твар. Старшыня адчуў сябе крыху ніякавата, пераглянуўся з даяркамі: што гэта з нашым ветэранам?
А Вера Сяргееўна дрыготкімі вуснамі шаптала:
— Гэта ж, старшынёк, кароўка мая захварэла... ага... Лыска... Другі дзень даіцца не дае... з малаком ходзіць... Ага...
Медаль і слёзы. I які ўрок маладым!
* * *
Першым рэйсам аўтобус адпраўляецца ў маю вёску заўсёды крыху са спазненнем. Пакуль вадзіцель уладкуе ў дыспетчарскай свае папяровыя справы, пакуль праверыць у пасажыраў білеты, павагаецца, браць ці не браць тых, у каго іх няма,— глядзіш, і былі б ужо дзе-пебудзь за горадам...
Аднак людзі прыходзяць на вакзал усё роўна к прызначанаму часу, а то і раней: мала вераць таму «запасу», стараюцца ўсе — хто на таксі, а хто і пехам дабрацца, бо гарадскі транспарт толькі праз паўгадзіны будзе на лініі.
Многіх пасажыраў я ўжо добра запомніў у твар. Яны амаль кожным выхадным днём спяшаюцца ў вёску, да бацькоў, каб дапамагчы тым за дзень-другі ўправіцца па гаспадарцы, зрабіць нейкую наспеўшую справу. А спраў хапае заўсёды, толькі паспявай прыкладваць рукі.
Вядома ж, прыкмеціў ужо, хто з чым напосіць візіты на бацькоўскае селішча. Адны цягнуць пузатыя баулы, як правіла,— хлопцы. Той-сёй трымае рукі ў кішэнях. А ў жанчын — было б сорак рук, і іх не хапіла б.
Але з усіх, хто ад'язджаў са мной у аўтобусе, відаць, надоўга, калі не на ўсё жыццё, заномніцца маладая дзяўчына. Апранута яна заўсёды проста: так апранаецца большасць яе равесніц. Прывабная з твару, рослая, валасы льняной касой збягалі з-пад шапкі-вязанкі на лёгкае дэмісезоннае паліто.
Толькі не прывабнасцю запомнілася дзяўчына. Кожны раз яна заходзіла ў аўтобус з цяжкаватай сумкай і з адной і той жа блакітнай сеткай, у якой мясціўся даволі ладны мяшэчак. Калі яна прабіралася да свайго месца, то знячэўку чаплялася за сядзенні і людзей, і было чуваць тады, як у тым мяшэчку нешта цёрлася, крышылася.
Апошнім разам нашы месцы аказаліся побач, і ўжо ў дарозе я ўсё ж нясмела націкавіўся:
— Прабачце. Калі не сакрэт... Што гэта вы возіце ў адным і тым жа мяшэчку?
— Які сакрэт...— ажывілася дзяўчына, бліснула ў паўзмроку вачыма.— Хлеб важу. Чэрствы... За тыдзень, а калі і за два ў інтэрнаце назбіраецца — не выкідваць жа! Дзяўчаткі з іншых пакояў, праўда, кавалкі ды скарынкі ў вядро са смеццем звальваюць, а я — на газетку... Бывае, што не даясі, не заўсёды ж разлічыш, колькі яго купіць: які калі настрой, такі і апетыт... А ў вёсцы маці жыўнасць трымае...
Мяшэчак той з хлебам стаяў побач са мной, і я падціснуў яго бліжэй да сябе, каб дзяўчыне было зручней сядзець.
* * *
Якраз на мяжы Гомельскай вобласці з Магілёўскай (у раёне пасёлка Ільіч Рагачоўскага раёна) бяжыць пад мост шашы Адэса — Ленінград невялікая рэчка. Мне яна знаёма з дзяцінства. Іншым яе назву падказвае шыльдачка: Гутлянка. Праімчалі аўтамашыны, перад вачыма прасціраюцца новыя далягляды роднай зямлі, а рака таксама не стаіць на месцы, коціць свае срабрыстыя воды далей — у сівы Дняпро.
Помню, мой дзед Якаў расказваў, што яшчэ ў час ягонага дзяцінства рака была вельмі паўнаводнай і шчодра адорвала людзей рыбай. Шмат вадзілася і ракаў. Пазней рака значна памялела: неўпрыкмет падкралася да яе старасць.
Гадоў колькі назад «выратаваць» раку паспрабавалі меліяратары. Толькі іх задума не спадабалася жанчынам з вёскі Гута, і яны настойліва пачалі даказваць, што не трэба выпрамляць раку — няхай жыве, як жыла, няхай лашчыць свае берагі, прыродай утвораныя. Меліяратары сваё: у нас заданне. Жанчыны: «Не дадзім псаваць раку! Бачылі ў суседзяў вашу работу!» Меліяратары здаліся, і там, дзе апаясвае Гутлянка вёску, яна засталася такой, якой і была.
Гутлянка жыве, хаця і яшчэ памялела: высушылі побач узбалоткі, вытралявалі кусты ды і зрабілі ўсё ж меліяратары вышэй і ніжэй вёскі з ракі раўчукі-ніткі. Але як радуюцца людзі і малому: на яе берагах — усцяж вёскі — хіляцца да вады ніцыя кусты вербалозу. Сустрэнеш тут і аматара рыбнай лоўлі з вудай. Клюе! Жанчыны ж часта спяшаюцца да вялікага валуна, які, здаецца, расце з пясчанага дна ракі, ставяць на яго посуд з бялізнай і, перш чым паласкаць ручнікі, абавязкова падзівяцца на люстэрка вады...
* * *
У адным добра мне знаёмым калектыве дзялілі ўчасткі ў садова-агародным кааператыве. Камплектавалася яшчэ адна грамада дачнікаў. Прыемна было бачыць, як радаваліся людзі. I было ад чаго. Участкі — побач з горадам, можна пешшу зайсці за паўгадзіны. Блізка Сож, луг, лес.
Прайшлі два гады. На пустэчы выраслі домікі. Прывабныя, сучасныя — казачныя домікі. Неяк, ідучы да сына ў піянерскі лагер, звярнуў і я да сваіх знаёмых. Пасядзелі, пагаварылі. Сам таго не заўважыў, як і ў мяне разгуляўся апетыт.
— Купляй! Не пашкадуеш! I цыбуля свая, і ягада, і бульба. Зямля добрая — тапарышча вырасце.
Дачнікі — яны трохі ад рыбакоў: таксама рукі ў ход пускаюць.
— А ў каго?
— Многія прадаюць. Выбірай толькі.
— Дык навошта ж тады бралі?