Выбрать главу

Жывуць яшчэ, дзякуй Богу, і ў Польшчы былыя выхаванцы, якія добра ведалі Франука Грышкевіча. З Сопата, напрыклад, адгукнуўся Мацей Канапацкі.

“Вы цікавіцеся маім настаўнікам, дырэктарам Беларускай гімназіі ў Вільні Франуком Грышкевічам? Гэтае зацікаўленне мае творчы аспект, і таму вялікі Вам дзякуй ад колішняга вучня гэтага цудоўнага чалавека, якога давялося, перш за ўсё пашчаслівілася, мне пазнаць. Кожны раз, калі сустракаюся са сваім сябрам, таксама слухачом на Вастрабрамскай вуліцы (здаецца так яна называлася) Антосем Альксьніным, мы ўспамінамі ўшаноўваем самую светлую памяць пра Франука Грышкевіча. Праўда, гады два ці тры мы знаходзіліся ў Беларускай гімназіі з Антосем, але наш дарагі настаўнік пакінуў прыкметны след, застаўся ў памяці назаўсёды.

Мы слухалі лекцыі пра беларускую літаратуру і стылістыку. Кожная лекцыя Франука Грышкевіча была незвычайнай, сумленна прачытана. Наш дарагі выкладчык быў проста закаханы ў гэтыя прадметы. Яшчэ сёння ў памяці гучаць словыя Цёткі голасам Грышкевіча:

Хацела б быць зярном пшаніцы, Упасць на ніўкі вёскі. Зазалаціцца, без мятліцы Даць хлеб смачнейшы трошкі...

Наш настаўнік быў сярэдняга ўзросту. Яго галава была крыху пахілена ў правы бок. Калі нам чытаў лекцыю, меў звычай час ад часу трымаць пальцы правай рукі каля вуснаў (вось быццам зараз яго бачу...).

Аднойчы пазнаёміў ён нас з уласнай біяграфіяй. Адно толькі я запомніў: Франук Грышкевіч гаварыў, што ў польскай турме білі яго ланцугамі...

I неяк чуў я па “Свабодзе” радыёперадачу пра Франука Грышкевіча. Яна была прысвечана яго заўчаснай трагічнай смерці. Пазней нешта занатаваў, аднак зараз адшукаць у сваім хатнім архіве ніяк не магу... Ад шчырага сэрца жадаю Вам поспехаў у вывучэнні біяграфіі і творчага шляху прафесара Франука Грышкевіча. Ён заслугоўвае вечнай памяці ў гісторыі”.

Франук Грышкевіч быў не толькі добрым педагогам, але і паэтам, перакладчыкам і публіцыстам. Першыя яго вершы былі апублікаваны ў 1924 годзе ў часопісе “Студэнцкая думка” і газеце “Крыніца”. Выступаў таксама з вершамі ў “Сялянскай ніве”, “Беларускай крыніцы”, “Родных гонях” і ў іншых тагачасных беларускіх выданнях.

Першыя паэтычныя радкі Франука Грышкевіча былі напісаны пад вялікім уплывам каталіцкага асяроддзя. Шмат твораў яго было прысвечана беларусам-католікам Адаму Станкевічу, Казіміру Сваяку, Вінцэнту Гадлеўскаму, Адольфу Клімовічу і іншым адзінаверцам. Узлёт паэтычнай творчасці Франука Грышкевіча адносіцца да 1927 года, калі ў Вільні выходзіць яго першы паэтычны зборнік “Веснавыя мэлёдыі”. Вершам, якія яго склалі, уласцівы тонкі лірызм і філасафічнасць, а таксама вернасць свайму народу. Праўда, у многіх вершах адчуваецца песімізм, аўтара непакоіць будучыня сваёй Бацькаўшчыны. Адначасова паэт пераканана сцвярджае:

Ах пакінь! Ах пакінь маладога, Ты пагана й звадліва мана. Не пайду!.. У мяне ёсць дарога У мяне Беларусь ёсць адна!

Пісаў Франук Грышкевіч і празаічныя творы. У 1927 годзе ў “Беларускай крыніцы” былі апублікаваны яго апавяданні “Святы Сыльвестар”, “Куцьця ў чужыне” і “У калядны вечар”.

Выступаў Ф. Грышкевіч у друку і як крытык, і як перакладчык. Ім напісаны цікавыя рэцэнзіі на кнігі Наталлі Арсенневай, Уладыслава Казлоўшчыка, Якуба Коласа, Антона Навіны, Канстанціна Езавітава, Міхася Зарэцкага, Кузьмы Чорнага, Міхайлы Піятуховіча, Вінцука Адважнага, Хведара Ільяшэвіча, Рыгора Мурашкі, Максіма Багдановіча, Мікалая Ільяшэвіча і многіх іншых. Перакладаў з польскай, чэшскай, славенскай, украінскай і нямецкай моў на беларускую.

Калі Франук Грышкевіч быў толькі педагогам і літаратарам, дык яго зямляк Уладыслаў Казлоўшчык (сапраўднае прозвішча Казлоўскі) праявіў свае здольнасці не толькі ў літаратуры, але і ў спорце, выдавецкай дзейнасці і палітыцы.

Беластоцкая газета “Новая дарога” 12 снежня 1943 года пісала: “Дня 13 лістапада 1943 года ў Менску, пры выкананні сваіх нацыянальных абавязкаў трагічна загінуў ад рук нікчэмных бальшавіцкіх бандытаў рэдактар “Беларускае Газэты” Уладыслаў Казлоўскі, народжаны ў 1896 годзе ў вёсцы Залесьсе Сакольскага павету. Паховіны адбыліся дня 22 лістапада на Кальварыйскіх каталіцкіх могілках у Менску. Падаючы гэтыя сумныя факты да ведама грамадзянства, рэдакцыя “Новай Дарогі” выказвае сваё глыбокае спачуцьцё асірочанай сям’і нябожчыка. Чытачы й рэдакцыя “Новай Дарогі””.