Ужо пасля напісання нашай вершаванай аповесці, мы заўважылі, што яна знешне адпавядае ўсім прынцыпам, што патрабавала даўняя крытыка ад гераічных паэм...”. Самым каштоўным на згаданай кнізе “Маргер” з’яўляецца загадкавы аўтограф на тытульным лісце кнігі. Ён быў пастаўлены 142 гады таму назад. За гэты час напісанае цяжкавата прачытаць, а тым больш расшыфраваць: “Памятка па шаноўным... Светлай памяці Пану Ол..., настаўніку геаграфіі ў гімназіі ў... лістапада 1860 г.”. Прачытаўшы напісанае, адразу паўстала пытанне: ці не аўтограф на кнізе самога Уладзіслава Сыракомлі? Яшчэ ў 1860 годзе ён быў жывы, шмат падарожнічаў па сваёй Бацькаўшчыне, спрабаваў пісаць вершы на беларускай мове “Ужо птушкі пяюць усюды...”,1861г. і іншыя). I толькі праз два гады пасля таго, як быў пастаўлены вышэй названы аўтограф на першым выданні паэмы, восенню 1862 года паэта не стала. А паэма “Маргер” Уладзіслава Сыракомлі, сапраўды, прысвечана гістарычнаму мінуламу Старой Літвы, гэта значыць Беларусі. Паэта прываблівалі і цікавілі тыя падзеі, якія сведчылі аб мужнасці нашых далёкіх продкаў у барацьбе з чужаземнымі ворагамі, найперш з крыжакамі, аб іх імкненні ахвяраваць сабой у імя вызвалення Айчыны.
Паэма “Маргер” была напісана ў 1854 годзе ў фальварку Барэйкаўшчына недалёка ад Вільні. Годам раней сюды Уладзіслаў Сыракомля пераехаў са сваёй сям’ёй. А праз год пасля напісання паэмы, твор пабачыў свет. Дарэчы, на кнізе захаваўся штамп, на якім па-французску напісана: “З бібліятэкі Антона Плянсона з Дабраміля”. У гісторыі нашай літаратуры я не прыпомніў прозвішча Антона Плянсона. Што гэта быў за чалавек? Як трапіла кніга Уладзіслава Сыракомлі ў асабістую бібліятэку спадара Плянсона, а пасля ў Слонім? Адказаў на гэтыя пытанні пакуль няма. Да сказанага вышэй хочацца дадаць, што паводле паэмы “Маргер” К.Горскім створана аднайменная опера. А на беларускую мову, на жаль, паэма Уладзіслава Сыракомлі яшчэ не перакладалася.
2002 г.
Максім Танк на старонках “Беларускага летапісу”
Штомесячны культурна-грамадскі і літаратурны часопіс “Беларускі летапіс” выдаваўся ў Заходняй Беларусі з мая 1933-га да верасня 1939 гадоў. Усяго выйшла з друку 19 нумароў. “Беларускі летапіс” з’яўляўся органам Таварыства Беларускай Школы, а заснаваны ён быў Р.Шырмам, Ф. Станкевічам і С.Паўловічам. З 1937 года ў рэдкалегію часопіса залічылі і Максіма Танка. Ён адказваў за літаратурную пошту і ў часопісе вёў рубрыку “Паштовая скрынка”. Часопіс быў дэмакратычнага накірунку і карыстаўся вялікай папулярнасцю сярод беларускага чытача. Пісалі і дасылалі свае творы людзі розных узростаў і з розных куткоў Заходняй Беларусі. Максім Танк іх уважліва чытаў і даваў адказы праз сваю “скрынку”, падпісваючыся крыптанімам “М.Т-к”. У “Паштовую скрынку” траплялі рэцэнзіі на творы Алеся Дубровіча, Сяргея Крыўца, Ганны Новік, Фабіяна Вайцялёнка, Янкі Чорнага, Анатоля Іверса, Міхася Падбярэскага і іншых вядомых сёння і малавядомых аўтараў. А Праменю, Струменю і Граніту Максім Танк раіў “працаваць далей і больш чытаць”.
Працуючы ў часопісе “Беларускі летапіс”, Максім Танк не абмяжоўваўся толькі “Паштоваю скрынкаю”. На ім, практычна, трымаўся ўвесь часопіс. Многія нумары “БЛ” пачыналіся з яго вершаў. Так у №№ 10-11 за 1937 год друкаваліся вершы паэта “Выраі” і “Над курганамі”, а таксама вершаваная “Казка пра мядзьведзя”, які “пад шэрую восень, пад верасень месяц, задумаў жаніцца”... на вавёрцы. Але жаніх нічога не рабіў, а толькі еў вавёрчыны запасы. Пасля згаладаўся і чуць не памёр. Яго лячылі лясныя звяры і птушкі, але ніхто нічым не дапамог. I толькі хітры цыган “паіў зельлем салодкім, як мёдам, спаіўшы мядзьведзя, прыкуў да калоды”, а пасля “усыпаў бярозавай кашы, павёў яго цешыць людзей па кірмашах”.
У двух нумарах “БЛ” друкаваліся народная быліна Максіма Танка “Сказ пра Вяля” і ў некалькіх нумарах — “Журавінавы цьвет”. Шмат было апублікавана на старонках часопіса лірычных вершаў Максіма Танка. Усе яны шчырыя і простыя:
Студзеньскі і лютаўскі нумары “Беларускага летапісу” за 1937 год быў прысвечаны Наталлі Арсенневай.Тут змешчаны вершы паэткі “Лебядзіная песьня”, “Зоры”, а таксама два фотаздымкі паэткі, на адным з іх — Наталля Арсеннева з Максімам Танкам пасля дыскусіі ў літаратурна-мастацкай секцыі Беларускага Навуковага Таварыства. Дарэчы, у гэтым нумары надрукаваны і верш Максіма Танка, прысвечаны паэтцы. Ён мае назву “Нашы дарогі”, а таксама артыкул “Натальля Арсеньнева ў Вільні”. Пад артыкулам няма подпісу, але, відаць, яго пісаў сам Танк, хаця размова ў ім ідзе і пра яго самога: “Арсеньнева й Танк, які гэтак сама быў на паседжаньні, прадстаўляюць два зусім розныя тэматычныя кірункі. Арсеньнева жыве здалёк ад беларускага асяродзьдзя, ня бачыць сучаснага народнага жыцьця, дык у творах сваіх выказвае пераважна свае чыста індывідуальныя настроі й перажываньні, далёкія ад справаў нацыянальна-грамадзкіх. Наадварот, Танк, які выйшаў з народнае гушчы, які жыў народным жыцьцём і разам з вёскай беларускай перажыў усе яе нягоды і крыўды, мусіць выяўляць тое, чым перапоўнена аж да краёў ягоная душа. I Арсеньнева, і Танк прыймалі дзейнае ўчасьце ў гэтай цікавай, стаяўшай на высокім роўні, дыскусіі. На заканчэньне Танк прачытаў надрукаваныя яшчэ пятую, шостую і пачатак сёмае песьні сваей цудоўнай паэмы п.н. “Нарач”. Акрамя вершаў на старонках “БЛ” Максім Танк змяшчаў свае артыкулы на літаратурныя і этычныя тэмы. У матэрыяле “Крыніца нашай творчасьці”(“БЛ”,1938, №2) паэт разважае пра беларускую народную творчасць у сувязі яе з паэзіяй. Паэты заўсёды з народнай творчасці бралі тое, што “зьяўляецца выключна яе індывідуальнай уласнасьцю”. І рост мастацкай паэзіі, як піша Максім Танк, непарыўна звязаны з народнай творчасцю: “Наша творчасьць яшчэ доўгі час будзе чэрпаць поўнымі прыгаршчамі гэту сьцюдзёную, чыстую крынічную ваду жыцьця. Народная ж песьня будзе далей нас вясьці праз жыццё, як маці дачку...