Усе яны хацелі стаць блатнымі і ўпэўнена да гэтага набліжаліся. З чатырохсот «хімікаў» сотня прыпадала ў Ягад ным на маладых жанчын-ленінградак, высланых за амаральныя паводзіны. Такія, скажу вам, ягадкі трапляліся — крый божа!
Але лепей разгарніце маю будатрадаўскую «Сібірскую аповесьць» , якую адзін літаратурны крытык залічыў да «чорнага рэалізму» .
Дзецям да 16 гадоў рэкамэндуецца чытаць з бацькамі.
Парыж, чарніла, бажале
У біяграфічных даведніках пішуць, што першыя творы вы зьмясьцілі ў самвыдавецкіх альманахах. Ці можна гэтае ляканічнае паведамленьне крыху разгарнуць?
Ірына і Зьміцер
За савецкім часам мы мусілі вывучаць беларускую гісторыю, наскрозь міталягізаваную афіцыйнай гістарыяграфіяй. Шмат мітаў ствараласяй тыражавалася ўжо ў сучаснай гісторыі. Сяродіх — сьцьверджаньне, нібыта ў гады Брэжнева дыягоных наступнікаў у Беларусі не існавала аніякагасамвыдату й літаратурнага андэрграўнду.
Цяпер мы ведаем і пра «Гутаркі» Міколы Ермаловіча, і пра «Люстрадзён» Сяргея Дубаўца, Вінцука Вячоркі ды Сержука Сокалава-Воюша… Архіў найноўшай гісторыі выдаў каталёг «Пазацэнзурны пэрыядычны друк Беларусі (1971—1990)» .
Каталёг пачынаецца з рукапіснага літаратурнага альманаху «Блакітны ліхтар» , выдаванага наваполацкімі студэнтамі й школьнікамі ў 1971—1974 гадах. Якраз на яго старонках і адбыўся мой дэбют.
Сёй-той з гэбістаў, пэўна, і цяпер памятае справу, за якую хтосьці яўна атрымаў на пагоны новую зорачку.
Ува ўзорна-паказальным сацыялістычным горадзе, на чыіх нафтахімічных гігантах, як пісалі газэты, дружна працавалі прадстаўнікі 50 нацыянальнасьцяў, аднекуль знайшоўся цэлы тузін адшчапенцаў, што ўзяліся складаць ня проста безыдэйныя, а відавочна шкодніцкія вершыкі. Ды яшчэ і па-беларуску, што было ці не галоўнайкрамолай.
На сьлізкую сьцежку ступілі выхаванцы тагачаснага Наваполацкага політэхнічнага інстытуту Вінцэсь Мудроў, Валеры Шлыкаў і Анатоль Рыбікаў, якія папераменна рыхтавалі альманах. Вакол іх раіліся іншыя недабітыя нацыяналісты, у тым ліку і з сталічнага Менску.
Літаратурныя практыкаваньні аўтараў «Блакітнага ліхтара» яшчэ цяжкавата было назваць творамі, але тое, што яны кідалі выклік сацыялістычнаму рэалізму, не падлягае сумневу. Эратычныя матывы, сарказм у дачыненьні камуністычных лёзунгаў, гэтак званая «чарнільная лірыка» — клопату для літаратуразнаўцаў у цывільным хапіла. Пагатоў выйшла ня нейкая пара-тройка, а цэлых пятнаццаць нумароў альманаху.
Калі згадваю «Блакітны ліхтар» , першым выплывае з памяці шырока вядомы цяпер у вузкіх колах трыялет Вінцэся Мудрова, які не адмоўлю сабе ў задавальненьні зацытаваць:
Парыж ня бачыў я ніколі
І ад таго чарніла п’ю.
Сумую я аб сваёй долі:
Парыж ня бачыў я ніколі.
Бутэлька выпіта — даволі.
Сяджу на крэсьле і пяю:
Парыж ня бачыў я ніколі
І ад таго чарніла п’ю.
Зьезьдзіць у тыя часы ў Парыж было ненашматпрасьцей, чым зьлётаць на Марс. Напэўна, з гэтаепрычыны, упершыню патрапіўшы праз шмат гадоўу францускую сталіцу, я першым чынам знайшоўна набярэжнай Сены пару кляшараў. Выпіўшы дляадвагі пляшку бажале і паспрабаваўшы ўтлумачыць парыжанам, што перад імі чалавек, у якогазьдзейсьнілася юначая мара, я прадэклямаваў згаданы Вінцэсеў верш. Гэта быў адзін з самых жыцьцесьцьвярджальных выступаў у маім жыцьці.
Але чытачы «Блакітнага ліхтара» сустракалі і радкі іншага кшталту. Той самы Мудроў пісаў:
Размаўляю па-беларуску…
Як у трамваі глядзяць на зайца,
Так глядзяць на мяне этрускі
Ад Асьвеі да Лунінца…
Васьміклясьнік Андрэй Грабаў, ці ня самы таленавіты зь «ліхтараўцаў» , які празь некалькі гадоў загадкава загіне ў войску (а празь некалькі дзесяцігодзьдзяў стане героем маёй кніжкі «Імёны Свабоды» ), быў яшчэ вастрэйшы:
Рушу па Беларусі… У небе маланка палае.
Пад прыгнётам усходнім стогне наша зямля…
Цытаваць сябе саромеюся. Згадаю хіба што самы першы верш, які называўся па-дзіцячы несамастойна, наіўна і роспачна: «Апошнія з магіканаў» . Аднак сканчаўся ён аптымістычнай і самаўпэўненай канстатацыяй, што мы — усё ж не апошнія, а якраз першыя.
Потым таварыш маёр з вачыма-сьвярдзёлачкамі будзе праводзіць са мною ў Менску «прафіляктычныя гутаркі» . Яго зацікавіць, хто такія этрускі. А што значыць радок «бруд кастрычніцкіх дарог» у вершы «Кастрычнік» зь нізкі «Дванаццаць месяцаў» ? А як гэта ўдалося ачмурыць нацыяналістычным дурманам чыстакроўнага расейскага хлопчыка зь Пермскай вобласьці Андрэя Грабава?