В а н ё к
Ну, ясна... Значыць, у дарозе ўцёк.
Так і сказаў бы, а не плёў мне казкі.
I чым заняцца думаеш цяпер?
Як жыць і быць і паслужыць Айчыне?
Я к у б
Пасля ўсяго, што я перацярпеў,
Мне рана думаць аб службовым чыне.
Мне хоць бы трохі страўнік падлячыць -
Каб не загнуцца. Язвай абзавёўся.
Ды і душы даць трохі адпачыць -
Сярод сваіх людзей, у роднай вёсцы...
В а н ё к
Ну што ж, лячыся. I адпачывай.
Здароўе-сіла - трэба. Набірайся!
Але й аб іншым думаць пачынай.
У выпадку чаго - са мною райся.
Я к у б
Аб чым - аб іншым? Не зусім, прабач,
Кумекаю. Глузды адбілі, мабыць.
В а н ё к
Аб тым, як можа нават і ўцякач
Радзіме памагчы адолець набрыдзь.
Я к у б
Я ўжо сказаў табе, што я не ўцёк,
А быў адпушчаны. Ну і запомні:
Калі за Беларусь аддаць жыццё
Святыя клікнуць - буду не апошні.
В а н ё к
Святых пакінем для сівых бабуль -
Няхай яны іх моляць аб ратунку.
А мы - дакуль стаіць Масква - датуль
З ёй будзем дзеяць у адным кірунку.
Ты па-нямецку «шпрэхаеш» - ці не?
Я к у б
Вучыў, але... Багаж даволі слабы.
Чамусьці «дойч» у нас быў не ў цане.
Не думалі, што ў госці прыйдуць швабы.
В а н ё к
Знайдзі падручнік і далей вучы.
Паставіш мэту - знойдзецца і цяга.
Мо прыйдзецца мне «дойчам» памагчы.
М і р о н
Які з мяне памочнік!.. Дахадзяга.
В а н ё к
Нічога, адпасешся - аджывеш.
Ну што, на першы раз, бадай, і досыць.
Праз тыдні тры прыблізна, можа й менш,
Я зноў цябе паклічу ў гэту восець.
Вайна, як бачна, будзе зацяжной,
Часовы выйгрыш на баку Адольфа.
Але мы выстаім... Ну а зімой -
Яму капцы: скапыціцца і здохне.
Бывай! Ды на замку язык трымай.
Калі, крый бог, у вёсцы загамоняць,
Што мы з табою бачыліся - знай:
Я расцашо як здраду, Занямонец.
V.
Не ўцешаны сустрэчаю з Ваньком,
Якуб вяртаўся з восеці паніклы.
«Не верыць... I чуць што - гой самы кон,
На тыя ж самыя патраплю іклы.
Што трэба ад мяне - яму і ім?
Нашто пакліча зноў? З якое мэты
Ён «шпрэханнем» цікавіцца маім?
Сказаў: вучы! На што намёк быў гэты?
На нейкую падмогу ад мяне?
Ды быў бы рад! І сам бы далучыўся.
Але... А потым што? А па вайне?
На перасуд - на той, што не адбыўся?
Бач: не паверыў выдумцы маёй
Пра афіцэра з добраю душою.
Калі ад бомб разбегся сам канвой –
Як не ўцячы было нам без канвою?
Разбегліся і зэкі - хто куды,
На волю лёсу кінутыя вартай.
Да родных хат, у родныя куты
Панеслі боль віны невінаватай...
Не верыць... Буду, значыць, для Ванька
Закладнікам сваёй «віны» да скону.
Да самага апошняга званка –
Што я не чорт - не дакажу нікому,
Павек не скіну, як праказы знак,
Кляймо «нацдэма», «ворага народа»,
I будуць кожны раз глуміцца ўсмак –
Маўляў, нам ведама твая парода!
Мая парода?.. Ад дзядоў яна.
Ад бацькі й маці. Ад зямлі вось гэтай.
Чаму ж не ведама! Здавён-даўна
Мой род памечаны яе паметай.
Нічога ў ёй нялюдскага няма,
За што судзіць, караць і ганьбіць можна.
А вось... ледзь выбавіўся дух з ярма,
I зноў — няпэўна, страшна і трывожна.
Зноў у вачах - крывавая імжа.
Які ж ты зробіш на развілку выбар?
Налева пойдзеш - куля ці кінжал.
Направа пойдзеш - ці пятля, ці дыба...»
У гэткім скрушным роздуме Якуб
Зайшоў у двор -- зірнуў і ледзь не войкнуў:
Ля студні, абапёршыся на зруб,
Жаночы цень!.. Праз міг пазнаў ён Вольку.
Я к у б
Што гэта значыць, Волечка? Чаго
Ты тут стаіш? Што сталася, сястрыца?
В о л ь ка
Я... я цябе чакаю... З-за твайго
Здароўя болесна мне і не спіцца.
Не здаравееш ты. Ні тых харчоў,
Ні лекаў тых... На Бога ўся надзея...
А дзе ты быў? Я чула, як пайшоў,
Чакала і... Баюся за цябе я...