В о л ь к а
Ну, а цяпер? Што будзе ў нас цяпер,
Калі прыйшлі, як ты завеш іх, швабы?
Мірон сказаў, што фашыстоўскі звер
Страшней, чым воўк, нам пахрабошча скабы.
Я к у б
Фашысты — гэта цёмны, дзікі зброд
Падонкаў, нелюдзяў, забойцаў, злыдняў.
Іх мэта — мірны, добры наш народ
Зрабіць рабочаю скацінай, быдлам.
В о л ь к а
Калі я ўбачыла іх першы раз,
Так улякнулася - аж закрычала.
Чужая страшна сіла іх для нас,
Чужая сытамордая навала.
Я к у б
Ну так, чужая... Іменна таму
I трэба ўсім нам за сваё трымацца.
Каб кожны з нас, наўперак усяму,
Жыў на Радзіме, як дзіця пры матцы.
Што будзе ў нас, пытаеш? Божы суд
Нам невядомы. О, калі б мы зналі -
У гэты век няшчасцяў і пакут -
Што нас чакае і што будзе з намі!...
Але нам спаць ужо даўно пара:
Раздзейкаліся, як дзяды на прызбе.
Вось-вось і морак паплыве з двара
I ў вокны сонейка праменнем пырсне.
Ідзі, кладзіся. Добрых сноў табе!
А я падамся ў свой бярлог, на вышкі.
Як марыў там я - выспацца ў капе!
I вось — начуў мой голас Усявышні...
VІ.
Журботны верасень. Ужо другі
Пад акупацыяй разбойнай зграі.
Усё шырэй крывавыя кругі
I там і сям расходзяцца па краі.
Мірон у пушчы дзесь яшчэ з вясны.
Бацькоў праведвае ўначы, патайна,
Каб бачылі, знябыўшыся, яны,
Што сын жывы, ліхой бяды не стала.
I з Волькай, баючыся злых вачэй,
Ён сустракаецца ўначы і ўпотай.
Пабачацца - і ёй крыху лягчэй
Спраўляцца з думкамі, з тугой-самотай.
А думак шмат, а думкі ўсё растуць.
I асабліва з тых начэй улетку,
Калі Якуб стаў уставаць на стук
I некуды хадзіць унепрыкметку.
Куды - ёй нават боязна спытаць.
Бацькі таксама не крануць і словам,
Адно з трывогай, з болесцю глядзяць,
Як усё больш ён робіцца нервовым.
Быў не курыў ужо - цяпер ізноў
Пачаў круціць цыгаркі з самасаду.
А то - на шлях уставіцца ў акно
I не адводзіць ад яго пагляду.
Зімой Якуб па прапанове ўлад
Настаўнічаў у пачатковай школцы.
За сімвалічны, але ўсё ж аклад.
I«гарцамі» даплачвалі вяскоўцы.
Мірон на службу гэту не пайшоў
I нейк спытаў з усмешкай нездаровай:
«Чаму й па чым ты вучыш малышоў?
Чытанкі ж нашы ўсе пад забаронай...»
«Мае чытанкі ўсе ў маёй душы:
Купала, Колас, Багдановіч, Цётка,
А першы - Багушэвіч... Дух чужы
Не ўвойдзе ў дзетак. Толькі голас продкаў!..»
Калі апошні ўжо зары ласкут
Пагас над лесам - стол накрыла маці.
Пасля вячэры папрасіў Якуб
Не разыходзіцца, пабыць у хаце.
Я к у б
Я засмучу вас, любыя мае, —
Вас, мама, тата, і цябе, сястрыца.
Бог выйсця мне з нягодаў не дае -
I я павінен лёсу пакарыцца.
Пакінуць мушу я на нейкі час,
Мо і надоўга, дом і кут свой родны.
Калі не знікну, не сыду ад вас -
Мне могуць вынесці прысуд смяротны.
М а р ы л я
А Божа мой! Што кажаш ты, сынок!
Ізноў прысуд? Якубачка! Дзіцятка!
С ц я п а н
Спакойна, маці. Слёзы на замок
Замкні. Наш род не з хліпкага дзесятка.
Кажы, Якуб, усё начыстату:
Што сталася? Адкуль такое раптам?
Я к у б
Вы чулі, як я з дому ў цемнату
Выходзіў і вяртаўся ледзь не ранкам.
Па выкліку, для перамоў, хадзіў.
Работу мне знайшоў Ванёк Загрэбін.
А ўчора ультыматум аб'явіў:
Або - або! Ці пойдзеш - ці застрэлім.
В о л ь к а
У партызаны? Дык ідзі, Якуб!
С ц я п а н
Не вытыркайся, Волька. Дай паслухаць.