I сёння вось такі канцэрт ідзе,
На адвячорку, у Пушчанскай Ліпе.
Дзяцюк з гармонікам і рэй вядзе,
I сам іскрыстыя куплеты сыпе.
А р т ы с т
Сербіяначка-цыгынычка,
Не стой на вуліцы:
Наша вуліца - паляначка,
Што ў лесе туліцца.
Ах, сербіянка-партызанка,
Ты сваім не здрадзіла.
Ах, раскажы нам, сербіянка,
Дзе мілога страціла?
У натоўп слухачоў урываецца, з перакошаным ад гневу тварам, Ванёк.
В а н ёк
Спыніць! Спыніць і разыйсціся ўсім!
Замры, музыка! Скончаны забавы!
Г а л а с ы
Ён што - напіўся? Што такое з ім?
В а н ё к
Мірон! Сюды бягом, ваяка бравы!
Да Ванька з натоўпу прабіваецца Мірон.
Што - весялішся тут, такую маць?!
А бацька з маткай дзе твае? Не знаеш?
Там, дзе й мае! На ямішчы ляжаць!
Забітыя ляжаць! Вось - сведку маеш!
М і р о н
Дзед Юлісь? Што... ты гэта бачыў сам?
Ю л і с ь
Так, дзеткі, бачыў... Сёння раніцою...
Іх завялі на ямішча і там —
Усіх... Яго й тваіх... Адной чаргою...
А нас сагналі каля школы ў гурт,
I старшы, рамянямі ўперазаны,
Сказаў, што будзе кожнаму капут,
Калі з сям'і хто пойдзе ў партызаны...
А мне ён загадаў, той старшы, каб
Я закапаў іх... У кар'еры гэным...
В а н ё к
Мірон! Па конях — і хутчэй у штаб!
Да камандзіра! Хай дазвол дае пам!
Ідуць да прывязаных коней.
М і р о н
Так, трэба ўзяць на Слабаду дазвол,
Каб пахаваць па-людску, развітацца.
Дык вось чаму я быў як сам не свой, -
Душою чуў, што нешта мусіць стацца...
В а н ё к
Ну беражыцеся! Пачнём грымець
I мы ў адказ! I ў вас ёсць таты-мамы!
Раз і этак - кроў за кроў і смерць за смерць!
I вашых кінем у кар'ер той самы!
Не, гадаўё! За смерць бацькоў маіх -
Я буду помсціць так, каб волас дыбам!
Да трэцяга калена выб'ю ўсіх!
I котлішчы пушчу з агнём і дымам!..
IX.
Праз колькі дзён па тым, як на кладах
Ванёк з Міронам пахавалі родных,
Іх грозны камандзір аддаў загад
Аб партызанскіх акцыях смяротных.
Каб трохі боль уняць, расслабіць злосць,
Ды і каб страхі на людзей аселі –
Па вёсках зоны ўсёй, дзе толькі ёсць, -
Ліквідаваць калабарантаў сем'і!
А каб ахвяры не змаглі ўцячы,
Даведаўшыся, што ідзе расправа, -
Усіх іх працягом адной начы
Схапіць і расстраляць на месцы прама.
Мірон, ад шоку адышоўшы ледзь,
Увесь яшчэ ва ўладзе смутку й болю,
Адчуў, што за бацькоў нявінных смерць
I ён гатоў даць гневу сэрца волю.
Той дзень чамусьці боль калоў вастрэй.
А ўвечары, ужо як згасла сонца,
Мірон пачуў, што ў спіску на «расстрэл»
Ёсць і сям'я Сцяпана Занямонца.
У першы момант ён аслупянеў.
«Не можа быць!..» Адчуў, як за грудзінай
У страх і жах перарастае гнеў,
I кінуўся бягом да камандзіра.
Той быў ужо прыклаўшыся крыху –
Як і штовечар, ды і ўдзень таксама,
I хоць зусім не рады быў Буйку –
Прыняў узрушанага партызана.
М і р о н
Таварыш камандзір, клянуся вам:
Яны не вінаватыя! Паверце!
К а м а н д з і р
Хто?
М і р о н
Занямонцы! Я іх знаю сам!
Няма за што іх прысуджаць да смерці.
К а м а н д з і р
Ого, як пафасна! Баец Буёк —
Адставіць пафас! I прашу запомніць:
Мы ўлада тут і знаем кожны крок
Любога. Мы не чынім беззаконніц.
Ты Занямонцаў ратаваць прыбег.
А дзе іх сын? Дзе іх нацдэм зацяты?
У партызанах, можа? Немцаў б'е?
Ці ўцёк, збаяўшыся суда й расплаты?
М і р о н
Таварыш камандзір! Іх сын Якуб
Не стане немцам слугаваць ніколі!
Ён ненавідзіць іх! I быў бы тут,
Калі б не тыя тры гады няволі...
К а м а н д з і р
Адставіць глупства! Вось табе мой сказ:
Ты - дрэнны сын: замест таго, каб смерцю
За смерць бацькоў спагнаць, ты ў гэты час
Спагады просіш здрадніцкай сямейцы!
Якая ганьба! Проста стыд адзін!
I гэта - лепшы партызан атрада!