У двары, пад павеццю, дзед кляпае косы — сабе, дзядзьку Васілю, майму тату. Чую, як бразгае пад сцяной веласіпедам дзядзька Ігнат — ён працуе ў немцаў дарожным майстрам аж ля Доўска. А блізка ля Доўска — Ямнаўка, а ў Ямнаўцы — дзед і баба, дзядзькі і цётка Ганна, мае сяструхі, браценікі. Той дзед перадае нам праз дзядзьку Ігната мёд і алей з ільнянога семя, а дзеду гэтаму, вікоўскаму, дзядзьку Васілю і тату — новыя лапці, у іх добра ў лузе. Баба перадае маме клубкі нітак — чырвоных, белых, чорных, жоўтых, сініх. Мама будзе ткаць на кроснах дзяружкі, радно.
Адну маміну дзяружку, чырвона-жоўта-чорную, беражэ й па сёння мая пяцідзесяцічатырохгадовая сястра. Калі прыязджаю да яе і бачу тую дзяружку, акуратна складзеную на крэсле ў кутку пад іконай Божай Мацеры, мне робіцца сумна-сумна — і не толькі таму, што выткана яна ўжо такой далёкай мамай, такімі ўжо далёкімі рукамі, а яшчэ й таму, што колеры тыя сталі ой якімі ўжо невыразнымі, пабляклымі, і палатно так патанчэла, пашурпацела...
Зноў чую: «Ты, Толя, больш ніколі не пішы пра дзядзьку Ігната...»
Аднойчы ў нашую хату ў Чорных Пясках паштарка прынесла канверт. Дома не было ні бацькі, ні мачыхі. Галя, ужо другакласніца, прачытала ўслых на канверце:
— Магаданская обласць...
Гэта было пісьмо ад дзядзькі Ігната. Галя палажыла канверт на стол.
У хату ўвайшоў бацька, узяў у рукі канверт і глянуў на мяне спадылба:
— Ад каго пісьмо — ведаеш?
— Не, не ведаю, — схлусіў я, каб бацьку было лягчэй. Але ён паківаў на мяне пальцам. Вечарам бацька з мачыхай у сваім пакоі пра нешта доўга гаварылі. Праз дзверы глуха данеслася:
— Не, не трэба пасылаць, — казаў бацька.
— Можа й не трэба, -— казала мачыха.
— Не трэба.
— Можа й не трэба.
Гэта было мяне зацікавіла, але хутка забылася. Толькі тады загадкавая просьба дзядзькі Ігната з Магаданскай вобласці напаміналася мне, калі я ў хаце чуў, як бацька за чаркай, выціраючы слязу, расказваў новаму госцю пра свой пабег з нямецкай машыны, пра тое, як паўмёртвага яго знайшлі ў лесе партызаны і як Ігнат у зямлянцы вычысціў, прамыў і гаіў яго раны. Праўда, пасля бацька казаў так: «адзін партызан».
У лесе дзядзька Ігнат быў лепшым разведчыкам, рамантаваў зброю і рабіў міны. Але калі прыйшлі нашыя, яму далі дзесяць гадоў — за работу на шашы пры немцах. I яшчэ ўсе ціха ведалі: Ігнат адпомсціў за смерць маёй мамы і татавы раны. Тата пра гэта не гаварыў. Але яшчэ малым, у Вікоўцы, паціху пачуў я ад сваіх таварышаў а яны — пачулі ў сваіх хатах: дзядзька Ігнат не знайшоў той асенняй ноччу старасту, дык выцягнуў з хаты дваццацігадовага стараставага сына, завёў у глыб лесу, прывязаў голага да сасны над мурашнікам... Пасля вайны ніхто з дзедавай хаты і ніхто са стараставай хаты адзін да аднаго не адзываўся і на людзях адзін аднаго не папракаў. Дзядзька Ігнат з турмы паехаў на Кубань, паклікаў туды цётку Веру з малой Тамаркай, ніколі не прыязджаў на радзіму, у чорных лясах два ці тры гады збіраў дзікія плады, сушыў здаваў і паставіў дом. Дачка іхняя, мая стрыечная сястра Тамара, прыязджала, як вырасла ўжо, у Вікоўку, і я там якраз быў у дзеда. I тады Тамара мне сказала, што бацька яе прасіў некалі майго бацьку прыслаць яму сушаных яблыкаў і што мой бацька тады ж пісаў у турму: хоча ўступіць у партыю...
Хаваю сшытак пад падушку, кладуся на канапу. У каморы свежая прахалода. Быў прыхінуўся спінай да сцяны, але яны, спіна і сцяна, былі разам цёплыя, угрэліся за гарачы дзень і яшчэ не ахалодалі. Павярнуўся зноў на спіну. У каморы ніводнай шчылінкі-дзірачкі, праз іх прабілася б з двара апошняе святло, і я не разумею: гляджу перад сабой ці заплюшчыў вочы? I ў каторы раз у сваім, яшчэ й нядоўгім пакуль жыцці бачу тую ноч на дзедавым двары. А можа, і не ноч ужо была, а пачынаўся золак. Бо калі я тады адчыніў дзверы ў сенцах на двор, на дошцы, што ляжала на драбінах калёсаў, стаяла патушаная лямпа. На двары было ўжо ціха, жанчыны стаялі ля калёсаў, склаўшы рукі на грудзях, і маўчалі, з вёдраў на зямлі падымалася пара, было так ціха, што, калі трэснуў гром за лесам над Дняпром, лямпавае шкло, я пачуў з ганка, коратка празвінела. Ля калёсаў стаялі жанчыны з нашай вуліцы, крыху далей, ля павеці, сабраліся ў купку мужчыны, потым яны сталі разыходзіцца — хто за вароты на вуліцу, хто ў хату. Я стаяў на ганку ў доўгай белай кашулі, і жанчыны глядзелі на мяне. Я ступіў з ганка на двор, падышоў да калёсаў.
На маме ўжо не было чорнага палітончыка, яна была разутая, калені, рукі па локці і твар былі ў чорнай зямлі. Адна яе рука ляжала ўздоўж драбіны, другая была сагнутая ў локці, далонню ляжала на драбіне зверху, і мне здалося: мама трымаецца рукой за драбіну. I я крыкнуў: