Вярховічы — Быцень
Імгненне светлае на небасхіле
Яшчэ адна гутарка Леаніда Галубовіча з Міколам Купрэевым
Наіўна думаць, што ты можаш уведаць чалавека. Ты можаш толькі нешта даведацца пра нейкую асобу.
Яшчэ больш наіўна — спадзявацца, што чалавек сам адкрыецца табе, як на споведзі, бо й на споведзі святару адкрываюць толькі магчыма ўвіднае, а не свой таемны ўнутраны свет. Можа, таму, што перад табою — святар, а не Бог. Адкрыемся ж адно толькі Госпаду, бо "там" не схаваем і не ўтоім сябе...
I ўсё ж мне здавалася, што я ведаў Міколу Купрэева — вядомага таленавітага літаратара і адзінокага, зболенага, па сутнасці, абязножанага чалавека...
Як бы не так. Зрэшты, пішу я пра яго даўно і многа. А вось што піша ён... Насмелюся вынесці яго ліст да мяне ад 15 лістапада 1999 года на старонкі кнігі, бо, як мне думаецца, у ім больш Купрэева-чалавека, чым Купрэева-літаратара ў нашай з ім ніжэй апублікаванай гутарцы.
"... Нарэшце, я зноў у Пружанах. Але сёння ж — зноў! — еду ў Быцень (мястэчка ў Івацэвіцкім раёне, там нядаўна пахаваны М.Грынчык), дзе пустуе хата майго даўняга сябрука — былога журналіста, цяпер аператара газавай кацельні Міколы Рымача. Сам ён жыве ў Івацэвічах. А блукаю я ўжо месяц, таму што аддаў сваю кватэру зяцю маёй сястры (мужу маёй пляменніцы), які прыехаў сюды, у Пружаны, на сорак дзён — як студэнт-завочнік мясцовага сельгастэхнікума (інтэрната завочнікам не даюць, а ў мяне толькі адзін ложак).
У сястры, у Вялікай Гаці, я доўга быць не магу: надта ўпікае мяне за маё жыццё-быццё (а сястра, увогуле, мая добрая, але... доўга ў яе хаце быць не магу).
Заўчора званіла з Саюза пісьменнікаў Таццяна Юр'еўна наконт дзяржаўнай стыпендыі на 2000 год — каб я напісаў заяву. Паслаў па факсу (з райгазеты ад Міколы Антаноўскага) заяву і нейкі пералік нечага. Зноў, адчуваю, нічога не будзе (як заўжды — адносна мяне)...
Толькі што напісаў адказ на тваё першае пытанне. Ну, і як мой адказ? Я лёгка пішу прозу і вершы, а такое — адказы! — ну, не магу. Не ў маім стылі. Нешта не тое. Але — што атрымалася. Без усякіх японцаў і французаў...
Пішы мне на Пружаны — вярнуся сюды 19 лістапада на два-тры дні. Куды паеду з Выценя — не ведаю. Куды душа скажа. За акном — зімна, ветрана, холадна... А на паўботах маіх маланкі “паляцелі". Як і ва ўсіх штанах. Не, каб, як пры Сталіне, усё было на гузіках. Навыдумлялі нейкіх “маланак"! А яно ж так: маланкі —раз, і няма... як жыцця...
&умаю наконт новай аповесці...
Леанід Галубовіч
— Ці помніш ты, Мікола, свае першыя спробы пяра? Адкуль “тое” было, на твой сённяшні погляд, — ад закладзенай бацькамі геннай прыроды (родавае) ці ад зачараванай неўразумеласці гэтага свету?
— Можа, лепей казаць не пра першыя спробы пяра, а пра першыя вершаваныя радкі, якія склаліся ў душы — хай яны, тыя радкі, і не выліліся праз пяро на паперу. Дык вось: ТАГО пачатку свайго не помню. Але добра помню адно — мелодыю. Ды і як яе не помніць, калі яна са мной, ува мне заўжды — з усвядомленых дзён маленства па сёння. Мелодыя задуменна-самотная. Бо на душы вельмі рана стала задуменна-самотна. I ціха. Была вайна. Але выбухаў, стрэлаў не помню. Адно — самотную цішыню. I ў гэтай цішыні — задуменная старая вярба над чорнай сажалкай у Вікове, ля Дняпра, павольна і задуменна падаюць з неба ўніз і зноў падымаюцца ўгору крылы млына на ўзгорку сярод поля між Ямным і Доўскам, і ля млына на калодзе сядзіць і смаліць піпку мой дзед Навум і задуменна-самотна глядзіць далёка ў поле, і ў вачах яго ціха стаіць сляза. А задуменная маці палошча з кладкі ручнікі ў ручаіне, потым яна, самотная-самотная, стаіць у цёмным палітончыку, раніцай, на высокім ганку, потым кідаецца з яго і бяжыць па вікоўскай вуліцы туды, за сажалку, куды немцы павялі майго бацьку... I на журботным кладоўі — задуменна-самотныя людзі. I задуменна-самотныя немцы-палонныя на беразе Чорнага возера, што ля Старых Пяскоў. I задуменныя чорныя вочы дзяўчынкі-аднакласніцы... Так сталася, што ўва мне заўжды “стаіць” задуменна-самотная мелодыя. I калі я ў пятым ці шостым класе напісаў вершык, дзе былі такія радкі (пра Першамай):
—
... Гэта свята людзей!
3 песняй ідзе
Савецкі наш край!.. —
атрымаў на гэты вершык адказ з “Піянера Беларусі”. Адказ быў падпісаны так: “3 прывітаннем Анатоль Астрэйка”. Не помню канкрэтна, што пісаў мне Астрэйка, але зразумеў: вершык слабы і надрукаваны не будзе. I я перастаў пісаць. Чаму? Тады дванаццаці-трынаццацігадовы, я не разумеў — чаму. I толькі пазней даўмеўся, а дакладней — адчуў, што тыя “піянерскія” радкі, тыя клічнікі — гэта не маё, гэта не я. Я — задуменна-самотны, а там — бадзёрыя клічнікі. У дзесятым класе, у Івацэвіцкай рускай сярэдняй школе, я натрапіў на два тоўстыя, у сініх вокладках, тамы Аляксандра Блока і быў зачараваны задуменна-самотнай мелодыяй яго паэзіі, і ўва мне ціха і лёгка ўзышлі такія, ўжо мае, радкі: