...Сонца стаіць роўна над галавой. Чорная смала на дне лодкі, на бартах разагрэлася, пахне, вада на вясле блішчыць, паветра цёплае, рэдка патхне ветрыкам — твар абдасца свежасцю і пырскамі з вясла. Я ўжо амаль пасярод возера, і лодку шырэй гайдае хваляй. Лес на тым баку возера паўстаў ужо цёмнай сцяной, але бярвення і немцаў на беразе яшчэ не відно, хаця нейкія галасы, здаецца, адтуль ужо чуюцца. Нізка нада мною праляцела, шумна біла крыламі качка, упала ў чараты ля Жыгулянкі...
...Як нядобра, як жа гэта нядобра на свеце. Во я плыву ў лодцы, чую вяслом ваду, з яго падаюць мне на твар, блішчаць на сонцы пырскі, возера пахне брагай і рыбай, праляцела качка, кружаць у небе над Жыгулянкай буслы, сёння раніцай у пакойчыку зноў, нарэшце, усміхнулася Галя, яна ачуняла, сёлета яна пойдзе ў першы клас, ужо стаіць, калі дома няма бацькі і мачыхі, перад люстрам і прымярае да русых косак стужкі чырвоныя, сінія, белыя — і пра ўсё гэта нічога не ведае, нічога гэтага не бачыць і не чуе мама, яна ляжыць нямая, глухая і сляпая далёка-далёка ў зямлі. Як жа нядобра на свеце. Мама ляжыць у зямлі, а на тым во беразе дыхаюць, ходзяць, стаяць немцы, я ўжо, здаецца, чую іх галасы. 3 нашага з Галяй пакойчыка дзверы ў пакой бацькі і мачыхі тонкія і няшчыльна зачыняюцца, і я, калі прачынаюся ноччу, чую, як яны там шэпчуцца, нават цалуюцца — тады я нацягваю на галаву посцілку і не ведаю: ці гэта я ўспамінаю, ці бачу ўва сне — як мама стаіць ля нашага з Галяй ложка там, у Вікоўцы, накрывае нас нанач коўдрай і нешта ласкавае нам шэпча і ідзе з хаты... Як гэта ўсё нядобра: і мама ляжыць у зямлі, некалі ж і яна радзілася, потым яе закапалі ў зямлю, потым выкапалі і зноў закапалі, а я радзіўся з мамы і во плыву ўлодцы, сустрэцца з немцамі і каб аднаго з іх так ударыць, так ударыць, я ўжо магу ўдарыць, пра гэта ведае Кудака, — каб ажно забалела руцэ...
Ні ў хаце дзеда ямнаўскага, ні ў хаце дзеда вікоўскага ніхто ніколі не біўся, не лаяўся брыдка. От дзед з бабай, бывала, крышку пасварацца з раніцы, калі яшчэ цёмна ў хаце і не ўсе яшчэ прачнуліся, дый годзе, гамоняць сабе ладком. А колькі ж у гэтых хатах было дзядзькоў і цётак... Адно толькі баба вікоўская, калі што не па ёй, вечна хворай, дык назаве каго пранцам або пранцаватым. Самым калючым у Вікоўцы быў дзедаў пагляд спадылба. А ў Ямнаўцы дзед казаў — вучыў мяне: «Унучак мой! Калі захочаш каму зрабіць балюча — удар рукой па сцяне і дрэве. Табе забаліць — дык ведай: так забалела б і некаму...»
Дык чаму ж не страляў у сцяну? Чаму дзядзька Ігнат?.. Чаму б’юцца бацька з мачыхай? I я забыўся на словы ямнаўскага дзеда і ўдарыў Кудаку?..
Але я махаю і махаю вяслом і плыву на той бок возера, назад не павярну.
Кладу вясло на барты. Лодка пагойдваецца на месцы. На возеры ціха-ціха. Чутно, як плыве над вадой паветра. У такой цішыні і такім спакоі я ўжо недзе быў Дзе і калі? Хачу ўспомніць. I бачу сябе з дзедам у Крыўскай царкве. Там было ціха-ціха, калі людзі маліліся і схілялі галовы. I ціха-ціха было на кладаўі, калі мужчыны ўзялі ў рукі заступы і падышлі да ямы...
Зноў бяру ў рукі вясло, лодка пайшла, цішыня парушана ўсплёскамі вады і лёгкім шоргатам аб борт. За спіною раздаўся заводскі гудок — на абед. Азіраюся назад: да парку на беразе, да трубы над паркам ужо нашмат далей, чым да лесу на тым беразе. Узіраюся ў той бераг і бачу: людзі там стаяць, рухаюцца, махаюць рукамі і жэрдкамі, чую іхнія, перарывістыя ўдалечы, галасы. На вадзе ля берага бачу нешта цёмнае і шырокае, і на тым нечым таксама стаяць і махаюць рукамі людзі. Няўжо немцы ўжо звязалі плыты і ўжо гатовыя весці іх да нашага берага? Спыняю лодку, углядаюся ў той бераг. Людзі там скачуць з берага на плыты, бяруць у рукі жэрдкі і ўтыкаюць іх у бераг ці, можа, у дно, усе разам упёрліся рукамі ў жэрдкі, сагнуліся ў паясніцах, адштурхнуліся, выпрасталіся — і плыты крануліся з месца. Спачатку мне здалося, што плыты ідуць проста на мяне, але не — яны ідуць на трубу.
Кірую лодку наперарэз плытам. Ці паспею? А што буду рабіць, калі паспею?.. Палажыў вясло на калені. Кашуля і штаны даўно сухія, апранаюся. Стаю ў лодцы, яна ціха пагойдваецца. Плыты ўжо блізкавата, ужо відно, што немцы там усе ў кароценькіх трусах, блішчаць на сонцы іх спіны. Адны стаяць па краях плытоў і тыкаюць жэрдкамі ў дно, іншыя ляжаць на бярвеннях, некаторыя ў чорных акулярах. Палонныя немцы спакойна сабе загараюць на нашым возеры. Во павярнулі галовы ў мой бок, нешта гергечуць. Адзін паказвае рукой у мой бок. Мусіць, сказаў, што маю лодку трэба перавярнуць. А можа, сказаў што мяне трэба ўзяць на прычэп або ўзяць мяне разам з лодкай на плыт — маўляў у лодцы малы кіндэр, ён аслабеў. Немцы штурхаюць плыт на мяне. Тады я сядаю на заднюю лаўку, каб нос лодкі падняўся, каб ёй было лёгка, разварочваю лодку перадам на свой бераг, але крыху ў бок Жыгулянкі. Гэта ж было б ганебна, калі б немцы ўзялі мяне на прычэп. Яны ж тады могуць напісаць дамоў у сваю Германію, як яны тут ратуюць савецкіх дзяцей. Напэўна ж пісалі, як кармілі сваім германскім хлебам савецкіх дзяцей на пачатку вайны. Але ж, напэўна, не пісалі, як стралялі ў маю маму, як засыпалі яе, жывую, зямлёй — а ёй жа было балюча, нясцерпна цяжка, яна задыхалася і адпіхвала рукамі ад сябе, з твару тую чорную, мокрую зямлю...